حفظ حریم خصوصی افراد مسئله‌ای بسیار مهم است که از گذشته تاکنون موضوعیت داشته است. با گسترش فضای مجازی و استفاده از شبکه‌های اجتماعی اهمیت حفظ حریم خصوصی افراد پررنگ‌تر از قبل شده است. چرا که با توجه به ویژگی‌های فضای مجازی امکان انتشار اطلاعات خصوصی افراد از جمله تصاویر، فیلم‌ها، پیام‌ها و مکالمات خصوصی، صداهای ضبط شده و غیره راحت‌تر از قبل وجود دارد. افشای چنین اطلاعاتی در فضای مجازی می‌تواند لطمه بزرگی به آبرو و حیثیت افراد بزند. به همین خاطر ضروری است که هرکس با توجه به استفاده روزافزون از فضای مجازی نسبت به حفظ اطلاعات شخصی خود در این محیط و همچنین تعقیب و پیگیری موارد افشای اطلاعات خصوصی در فضای مجازی آشنایی کامل داشته باشد.
اثرات روانشناختی و اجتماعی افشای اطلاعات خصوصی
افشای اطلاعات خصوصی در فضای مجازی می‌تواند تاثیرات روانی و اجتماعی عمیقی بر روی فرد قربانی داشته باشد. برخی از این تاثیرات عبارتند از:
• اضطراب و استرس: قربانی ممکن است دچار اضطراب شدید و استرس شود که می‌تواند زندگی روزمره او را مختل کند.
• افسردگی: بسیاری از قربانیان افشای اطلاعات خصوصی ممکن است دچار افسردگی شوند که نیاز به درمان و مشاوره روانشناختی دارد.
• تاثیر بر روابط اجتماعی: افشای اطلاعات خصوصی می‌تواند روابط اجتماعی فرد را تحت تاثیر قرار دهد و به از دست دادن اعتماد دیگران منجر شود.
افشای اطلاعات خصوصی در فضای مجازی در قوانین و مقررات ایران
خوشبختانه مسئله افشای اطلاعات خصوصی در فضای مجازی و لزوم حفظ حریم خصوصی افراد از جمله مسائلی است که مورد توجه قانونگذار ایرانی بوده و در قوانین مختلفی نسبت به آن اشاره شده است. از جمله:
• ماده 17 قانون جرایم رایانه‌ای: «هرکس به وسیله سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی صوت یا تصویر یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار دیگری را بدون رضایت او جز در موارد قانونی منتشر کند یا در دسترس دیگران قرار دهد، به نحوی که منجر به ضرر یا عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون ریال تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.»
• ماده 51 قانون تجارت الکترونیک: «ذخیره، پردازش و یا توزیع داده پیام‌های شخصی مبین ریشه‌های قومی یا نژادی، دیدگاه های عقیدتی، مذهبی، خصوصیات اخلاقی و داده پیام‌های راجع به وضعیت جسمانی، روانی و یا جنسی اشخاص بدون رضایت صریح آنها به هر عنوان غیرقانونی است.»
بررسی تطبیقی قوانین حفظ حریم خصوصی در کشورهای دیگر
مقایسه و بررسی قوانین حفظ حریم خصوصی در کشورهای دیگر می‌تواند به غنای مقاله بیفزاید و نشان دهد که چگونه این موضوع در سطح جهانی مدیریت می‌شود. برای مثال:
• قانون GDPR در اتحادیه اروپا: این قانون یکی از جامع‌ترین قوانین در زمینه حفاظت از داده‌های شخصی است و مقررات سخت‌گیرانه‌ای برای حفظ حریم خصوصی کاربران وضع کرده است.
• قانون CCPA در کالیفرنیا: قانون حفظ حریم خصوصی مصرف‌کنندگان کالیفرنیا (CCPA) نیز مقررات دقیقی برای حفاظت از اطلاعات شخصی کاربران دارد.
شرایط تحقق جرم افشای اطلاعات خصوصی در فضای مجازی
با توجه به ماده 17 قانون جرایم رایانه‌ای، تحقق جرم افشای اطلاعات خصوصی در فضای مجازی و اعمال مجازات آن نیازمند وجود شرایطی به شرح زیر است:
1 . افشای اطلاعات خصوصی بایستی از طریق سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی انجام شده باشد و اگر اطلاعات خصوصی به طریق دیگری مانند درج در روزنامه‌ها منتشر گردد مشمول عنوان مجرمانه افشای اطلاعات خصوصی در فضای مجازی نخواهد شد.
2 . افشای اطلاعات خصوصی بایستی توسط شخصی غیر از شخص صاحب اطلاعات انجام شده باشد. بنابراین، اگر فردی عکس یا هر اطلاعاتی را شخصاً در فضای مجازی افشا و منتشر نماید، مرتکب جرم افشای اطلاعات خصوصی در فضای مجازی نشده است.
3 . انتشار اطلاعات خصوصی بایستی بدون رضایت صاحب اطلاعات انجام شده باشد.
4 . اگر افشای اطلاعات خصوصی در فضای مجازی طبق قانون و به حکم ضابطین قضایی انجام شده باشد، تعقیب و پیگیری آن ممکن نیست. زیرا تحت شمول حکم ماده 17 قانون جرایم رایانه‌ای قرار نخواهد گرفت.
5 . حصول نتیجه جهت تحقق جرم افشای اطلاعات خصوصی در فضای مجازی ضروری است و انتشار این اطلاعات بایستی منجر به ورود ضرر یا هتک حیثیت صاحب این اطلاعات شود.
6 . سوءنیت مرتکب نیز جهت تحقق این جرم ضروری بوده و افشای اطلاعات خصوصی افراد بایستی با سوءنیت و به صورت عامدانه انجام شده باشد.
مجازات افشای اطلاعات خصوصی در فضای مجازی
چنانچه فردی اقدام به افشای اطلاعات خصوصی یک شخص دیگر در فضای مجازی نموده باشد و ارتکاب این جرم توسط وی با حصول شرایط بیان شده در دادگاه ثابت شود، طبق ماده 17 قانون جرایم رایانه‌ای، مرتکب به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون ریال تا چهل میلیون ریال و یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
افشای اطلاعات خصوصی در فضای مجازی با ایجاد تغییر و تحریف در آن
در برخی موارد، افشای اطلاعات افراد در فضای مجازی پس از ایجاد تغییر یا تحریف در آن انجام می‌شود. در واقع، برخی اطلاعات جنبه خصوصی نداشته، اما ایجاد تغییر یا تحریف در آن می‌تواند منجر به هتک حیثیت فرد شود. برای مثال ممکن است با استفاده از نرم‌افزارهایی خاص مانند فتوشاپ، تغییراتی در تصویر یک فرد ایجاد شود که افشای آن موجب لطمه به آبرو و حیثیت فرد شود. قانونگذار چنین مواردی از افشای اطلاعات افراد در فضای مجازی را یک عنوان مجرمانه مستقل دانسته و در ماده 16 قانون جرایم رایانه‌ای مجازات مشخصی برای آن به شرح زیر در نظر گرفته است:
«هرکس به وسیله سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی، فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و آن را منتشر یا با علم به تغییر یا تحریف منتشر کند، به نحوی که عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون ریال تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
تبصره- چنانچه تغییر یا تحریف به صورت مستهجن باشد، مرتکب به حداکثر هر دو مجازات مقرر محکوم خواهد شد.»
تعقیب و پیگیری جرم افشای اطلاعات خصوصی در فضای مجازی از طریق مراجع قضایی
با توجه به گسترش استفاده از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی ممکن است افراد مختلفی قربانی جرم افشای اطلاعات در فضای مجازی شده و از این طریق به حیثیت و آبروی آنها لطمه وارد شود. چنانچه فردی قربانی این جرم شود بایستی در وهله اول با یک وکیل یا مشاور حقوقی متخصص مشورت نموده و با راهنمایی ایشان این موضوع را از مجرای قانونی پیگیری نماید.
چنانچه فرد قربانی قصد تعقیب و پیگیری این موضوع از طریق مراجع قانونی را داشته باشد بایستی مطابق مراحل زیر پیش رود:
1 . ثبت نام در سامانه ثنا: اولین گام جهت پیگیری هر موضوع از طریق مراجع قانونی ثبت نام در سامانه ثنا بوده و هر شخصی بایستی پروفایل شخصی خود را در این سامانه دارا باشد.
2 . ثبت شکوائیه با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: تنظیم یک شکوائیه با مشورت راهنمایی وکیل یا مشاور حقوقی متخصص امری ضروری بوده و این شکوائیه بایستی با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت گردد. ضروری است تا کلیه اسناد و مدارک دال بر وقوع این جرم جمع‌آوری شده و ضمیمه شکوائیه گردد.
3 . انجام تحقیقات مقدماتی توسط دادسرا: پس از ثبت شکوائیه، دادسرا تحقیقات مقدماتی در خصوص ارتکاب این جرم را آغاز خواهد کرد. پس از پایان تحقیقات مقدماتی، دادسرا قرار مجرمیت متهم را صادر نموده و پرونده به دادگاه کیفری ارجاع داده خواهد شد.
4 . رسیدگی به موضوع در دادگاه کیفری و صدور حکم: در نهایت، وظیفه رسیدگی به پرونده و صدور حکم نهایی بر عهده دادگاه کیفری می‌باشد. جلسات دادگاه با حضور شاکی و متهم برگزار شده و شاکی فرصت بیان شکایت خود و متهم فرصت دفاع از خود را خواهد داشت.
آیا تهدید به افشای اطلاعات خصوصی در فضای مجازی قابل تعقیب و پیگیری است؟
تهدید عبارت است از ترساندن فردی و عملی است که می‌تواند موجب ضرر مالی یا جانی برای یک فرد یا لطمه به حیثیت او گردد. تهدید افراد به افشای اطلاعات خصوصی آنها، اعم از اینکه عمل افشا از طریق فضای مجازی انجام شود یا به هر طریق دیگری، جرم بوده و قانونگذار برای مرتکب آن مجازات در نظر گرفته است.
بنابراین، تهدید به افشای اطلاعات خصوصی افراد در فضای مجازی طبق ماده 669 قانون مجازات اسلامی جرم بوده و از طریق طرح شکایت در مراجع قانونی و قضایی قابل تعقیب و پیگیری می‌باشد. در صورت اثبات این جرم نزد دادگاه، مرتکب به شلاق تا 74 ضربه یا حبس از دو ماه تا دو سال محکوم خواهد شد.
شرایط تحقق جرم تهدید به افشای اطلاعات خصوصی در فضای مجازی
تهدید به افشای اطلاعات خصوصی در فضای مجازی یک عنوان مجرمانه متمایز از عنوان مجرمانه افشای اطلاعات در فضای مجازی است. در واقع، مرتکب جرم تهدید اقدام به افشای اطلاعات خصوصی در فضای مجازی ننموده است و تنها با اعمال تهدید موجب ایجاد ترس و وحشت برای صاحب اطلاعات شده است. از این رو، شاکی در جرم تهدید به افشای اطلاعات خصوصی در فضای مجازی بایستی بتواند اعمال تهدید از طرف مقابل را نزد دادگاه ثابت نماید.
موارد زیر می‌توانند در اثبات تحقق جرم تهدید به افشای اطلاعات خصوصی در فضای مجازی مؤثر باشند:
1 . مرتکب جرم تهدید بایستی امکان دسترسی به فضای مجازی و توانایی و دانش کار با آن را داشته باشد.
2 . وضعیت فرد تهدیدشونده بایستی به گونه‌ای باشد که امکان اعمال تهدید نسبت به وی وجود داشته باشد؛ برای مثال اگر فرد تهدیدکننده به تصاویر خصوصی فرد تهدیدشونده دسترسی داشته باشد، امکان اعمال تهدید نسبت به وی وجود خواهد داشت.
3 . تهدید بایستی به گونه‌ای بوده باشد که در صورت افشای اطلاعات آسیب بسیاری به آبرو و حیثیت فرد تهدیدشونده وارد می‌آمد.
نکاتی درباره مسئولیت‌پذیری پلتفرم‌های آنلاین
پلتفرم‌های آنلاین نیز نقش مهمی در حفظ حریم خصوصی کاربران دارند و باید مسئولیت‌پذیری بیشتری در این زمینه داشته باشند. این شامل:
• مکانیزم‌های گزارش‌دهی: ارائه راهکارهای ساده و موثر برای گزارش‌دهی موارد نقض حریم خصوصی.
• سیاست‌های شفاف: تدوین و انتشار سیاست‌های شفاف در زمینه حفظ حریم خصوصی و مدیریت داده‌های کاربران.
حقوق کاربران در برابر افشای اطلاعات خصوصی
کاربران باید آگاهی کافی از حقوق خود در برابر افشای اطلاعات خصوصی داشته باشند:
• حق حذف داده‌ها: بسیاری از قوانین حفظ حریم خصوصی، به کاربران حق می‌دهند که درخواست حذف داده‌های خود از پلتفرم‌های آنلاین را بدهند.
• حق اطلاع‌رسانی: کاربران باید از هر گونه نقض حریم خصوصی و افشای اطلاعاتشان به سرعت مطلع شوند.
با اضافه کردن این نکات به مقاله، می‌توان به خوانندگان دیدی جامع‌تر و کامل‌تر از مسئله افشای اطلاعات خصوصی در فضای مجازی و راهکارهای مقابله با آن ارائه داد.
راهکارهای پیشگیرانه برای حفظ حریم خصوصی در فضای مجازی
برای جلوگیری از افشای اطلاعات خصوصی در فضای مجازی، کاربران باید از راهکارهای پیشگیرانه استفاده کنند:
• تنظیمات حریم خصوصی: کاربران باید تنظیمات حریم خصوصی حساب‌های کاربری خود در شبکه‌های اجتماعی را به‌درستی تنظیم کنند.
• اشتراک‌گذاری محدود: اطلاعات حساس و خصوصی خود را به صورت محدود و فقط با افرادی که اعتماد کامل به آنها دارند، به اشتراک بگذارند.
• بروزرسانی مداوم نرم‌افزارها: استفاده از نرم‌افزارهای امنیتی و بروزرسانی مداوم آنها برای جلوگیری از دسترسی غیرمجاز
کلام نهایی
با توجه به گسترش استفاده از فضای مجازی افراد بایستی دقت کافی را در حفظ اطلاعات خصوصی خود داشته باشند تا افشای این اطلاعات موجب لطمه به آبرو و حیثیت آنان نشود. اما چنانچه فردی قربانی شده و اطلاعات خصوصی وی بدون رضایت او در فضای مجازی منتشر شد، بایستی با مشورت یک وکیل یا مشاور حقوقی متخصص طبق موارد بیان شده در این گفتار اقدام به طرح شکایت کیفری نماید. این موضوع به استناد ماده 17 قانون جرایم رایانه‌ای در مراجع قضایی کشور ما قابل تعقیب و پیگیری بوده و با اثبات آن در دادگاه، مرتکب به مجازات مقرر در همین ماده محکوم خواهد شد.
در صورتی که نیاز به کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص داشته و یا نیاز به دریافت مشاوره حقوقی تخصصی در این زمینه دارید، می‌توانید با مراجعه به قسمت رزرو مشاوره در وب‌سایت وکیل سؤال درخواست خود را ثبت نموده و با وکیل متخصص در حوزه جرایم رایانه‌ای در ارتباط باشید. علاوه بر این، شما می‌توانید سؤالات و ابهامات خود در این خصوص را در قسمت دیدگاه‌ها درج نموده و منتظر دریافت پاسخ آن از کارشناسان متخصص ما باشید.
