با رشد سریع ارزهای دیجیتال و افزایش محبوبیت آن‌ها بین مردم، زمینه‌های جدیدی برای کلاهبرداری و سوءاستفاده به وجود آمده است. ارزهای دیجیتال، به دلیل ماهیت دیجیتالی و ناملموس بودنشان، فرصت‌هایی برای کلاهبرداران فراهم کرده‌اند که از ناآگاهی و غفلت سرمایه‌گذاران سوءاستفاده کنند. در این مقاله، به بررسی قوانین مربوط به کلاهبرداری در ارزهای دیجیتال، روش‌های کلاهبرداری و اقدامات پیشگیرانه می‌پردازیم.
قوانین مربوط به کلاهبرداری در ارز دیجیتال
در ایران، قوانین خاصی که به طور مستقیم به کلاهبرداری ارز دیجیتال پرداخته باشند وجود ندارد. با این حال، جرم کلاهبرداری به طور کلی در قوانین مختلفی مورد توجه قرار گرفته است. دو ماده مهم که به جرایم رایانه‌ای مربوط می‌شوند عبارتند از:
1 . ماده 12 قانون جرایم رایانه‌ای: این ماده سرقت رایانه‌ای را جرم‌انگاری کرده و مقرر می‌دارد: «هرکس به طور غیرمجاز داده‌های متعلق به دیگری را برباید، چنانچه عین داده‌ها در اختیار صاحب آن باشد، به جزای نقدی از شش میلیون تا پنجاه میلیون ریال و در غیر این صورت به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از بیست میلیون تا هشتاد میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.»
2 . ماده 13 قانون جرایم رایانه‌ای: این ماده کلاهبرداری رایانه‌ای را تعریف کرده و مقرر می‌دارد: «هرکس به طور غیرمجاز از سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی مانند وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن داده‌ها یا مختل کردن سامانه، وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند، علاوه بر رد مال به صاحب آن، به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از پنجاه میلیون تا دویست و پنجاه میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.»
روش‌های کلاهبرداری در ارز دیجیتال
کلاهبرداران ارز دیجیتال از روش‌های مختلفی برای دستیابی به اهداف خود استفاده می‌کنند. برخی از این روش‌ها عبارتند از:
1 . طرح‌های پانزی و هرمی: این نوع کلاهبرداری‌ها با وعده سودهای بالا و بدون ریسک، سرمایه‌گذاران را جذب کرده و پول جدیدی که وارد سیستم می‌شود را به سرمایه‌گذاران قبلی پرداخت می‌کنند تا زمانی که سیستم فروپاشد.
2 . حملات فیشینگ: کلاهبرداران از طریق ایمیل‌ها و وب‌سایت‌های جعلی اطلاعات حساس کاربران مانند کلیدهای خصوصی و رمزهای عبور را به سرقت می‌برند.
3 . پامپ و دامپ: در این روش، کلاهبرداران با تبلیغات جعلی قیمت یک ارز دیجیتال را به طور مصنوعی بالا می‌برند و سپس با فروش ناگهانی، قیمت را کاهش می‌دهند.
4 . هک کیف پول: کلاهبرداران با استفاده از نرم‌افزارهای مخرب، به کیف پول‌های دیجیتال کاربران نفوذ کرده و ارزهای دیجیتال آن‌ها را سرقت می‌کنند.
5 . استخراج ابری جعلی: در این روش، کلاهبرداران با وعده استخراج ابری ارزهای دیجیتال، از کاربران سرمایه جذب کرده و در نهایت هیچ خدماتی ارائه نمی‌دهند.
اقدامات پیشگیرانه
برای جلوگیری از کلاهبرداری در حوزه ارزهای دیجیتال، رعایت نکات زیر می‌تواند موثر باشد:
1 . آگاهی و آموزش: پیش از سرمایه‌گذاری در ارزهای دیجیتال، تحقیق و آگاهی کامل از بازار و روش‌های مختلف کلاهبرداری ضروری است.
2 . استفاده از منابع معتبر: تنها از منابع و وب‌سایت‌های معتبر برای دانلود و استفاده از کیف پول‌ها و نرم‌افزارهای مرتبط با ارز دیجیتال استفاده کنید.
3 . تغییر دوره‌ای رمز عبور: به طور منظم رمز عبور کیف پول‌ها و حساب‌های مرتبط را تغییر دهید تا از دسترسی غیرمجاز جلوگیری شود.
4 . استفاده از کیف پول‌های سخت‌افزاری: این نوع کیف پول‌ها امنیت بیشتری دارند و می‌توانند دارایی‌های دیجیتال شما را به طور فیزیکی محافظت کنند.
5 . عدم توجه به تبلیغات جذاب: از وعده‌های سودهای کلان و بدون ریسک در تبلیغات جذاب خودداری کنید و همیشه با دیدگاه انتقادی به این نوع پیشنهادها نگاه کنید.
6 . فعال‌سازی احراز هویت دو مرحله‌ای: با فعال‌سازی این ویژگی، می‌توانید امنیت حساب‌های خود را افزایش دهید و از دسترسی غیرمجاز جلوگیری کنید.
نحوه شکایت از کلاهبرداری ارز دیجیتال
به منظور شکایت از کلاهبرداری ارز دیجیتال و تعقیب و پیگیری این موضوع می‌توان از دو مسیر متفاوت پیش رفت. یکی مسیر حقوقی و تقدیم دادخواست حقوقی و دیگری مسیر کیفری و تنظیم شکوائیه است. تشخیص اینکه پیگیری این موضوع از کدام یک از این روش‌ها مناسب‌تر می‌باشد به شرایط و اوضاع پرونده و همچنین نظر وکیل متخصص این حوزه بستگی دارد.
چنانچه وکیل متخصص مسیر حقوقی را جهت تعقیب و پیگیری این موضوع مناسب تشخیص دهد، بایستی دادخواستی مبنی بر الزام به انجام تعهد یا استرداد وجه به طرفیت صرافی ارز دیجیتال تقدیم دادگاه شود. این روش عمدتاً در خصوص مواردی پیشنهاد می‌شود که صرافی ارز دیجیتال مبالغی را دریافت نموده، اما در ازای آن رمز ارزهای خواسته شده را پرداخت ننموده است. تعقیب و پیگیری این موضوع از طریق بانک مرکزی، کانون صرافان و سازمان تعزیرات حکومتی نیز ممکن است. اما همواره تقدیم دادخواست حقوقی و پیگیری از طریق مراجع قضایی روشی مطمئن‌تر خواهد بود.
در برخی موارد مانند کلاهبرداری ارز دیجیتال از طریق هک کیف پول، امکان تقدیم دادخواست حقوقی و پیگیری این موضوع از مسیر حقوقی وجود ندارد. در چنین مواردی، پیگیری این موضوع بایستی از مسیر کیفری و با تنظیم شکوائیه انجام شود. ضروری است که با توجه به قابلیت تطبیق جرم کلاهبرداری ارز دیجیتال با هر دو عنوان مجرمانه سرقت رایانه‌ای و کلاهبرداری رایانه‌ای، در تنظیم شکوائیه از دو عنوان سرقت و کلاهبرداری ارز دیجیتال استفاده شده و مواد 12 و 13 قانون جرایم رایانه‌ای مورد استناد قرار گیرند.
پروسه شکایت کیفری و دادخواست حقوقی در کلاهبرداری ارز دیجیتال
هر یک از این مسیرها دارای مراحل و شرایط خاص خود است که در ادامه به تفصیل توضیح داده خواهد شد.
الف) شکایت کیفری
مراحل شکایت کیفری:
1 . ثبت نام در سامانه ثنا: اولین گام برای پیگیری شکایت کیفری، ثبت نام در سامانه ثنا (سامانه جامع خدمات الکترونیک قضایی) است. این سامانه برای ارائه خدمات قضایی و ثبت شکایات به صورت الکترونیکی طراحی شده است.
2 . تنظیم شکوائیه و ثبت آن: شکوائیه باید توسط وکیل متخصص یا شاکی تنظیم و از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت شود. در شکوائیه باید جزئیات کاملی از کلاهبرداری و دلایل مربوط به آن ارائه شود.
3 . تحقیقات مقدماتی توسط دادسرا: پس از ثبت شکوائیه، دادسرا تحقیقات مقدماتی را آغاز می‌کند. این تحقیقات شامل جمع‌آوری مدارک و شواهد، بازجویی از متهم و شاهدان، و بررسی مستندات مربوط به کلاهبرداری است.
4 . صدور کیفرخواست: در صورتی که دادسرا پس از انجام تحقیقات مقدماتی به این نتیجه برسد که جرم صورت گرفته است و دلایل کافی برای محاکمه وجود دارد، کیفرخواست صادر کرده و پرونده را به دادگاه کیفری ارجاع می‌دهد.
5 . رسیدگی در دادگاه کیفری: دادگاه کیفری با بررسی شواهد و مدارک موجود، به پرونده رسیدگی کرده و حکم نهایی را صادر می‌کند. این حکم می‌تواند شامل مجازات حبس، جریمه نقدی، و رد مال به صاحب اصلی آن باشد.
ب) دادخواست حقوقی
مراحل تقدیم دادخواست حقوقی:
1 . مشاوره با وکیل متخصص: پیش از تنظیم دادخواست حقوقی، مشاوره با وکیل متخصص در حوزه ارزهای دیجیتال ضروری است تا بهترین مسیر حقوقی تعیین شود.
2 . تنظیم دادخواست: دادخواست حقوقی باید با دقت و به تفصیل تنظیم شود. در این دادخواست، خواهان باید خواسته‌های خود را به روشنی بیان کرده و دلایل و مستندات مربوط به پرونده را ارائه دهد.
3 . ثبت دادخواست در دفتر خدمات قضایی: پس از تنظیم دادخواست، خواهان باید آن را در دفتر خدمات قضایی ثبت کند. دادگاه با بررسی اولیه دادخواست، زمان رسیدگی را تعیین می‌کند.
4 . رسیدگی دادگاه: در جلسه دادگاه، خواهان و وکیل وی باید شواهد و مدارک خود را ارائه دهند. همچنین، خوانده نیز فرصت دفاع از خود را خواهد داشت. دادگاه با بررسی مدارک و شنیدن دفاعیات، حکم نهایی را صادر می‌کند.
5 . اجرای حکم: پس از صدور حکم، در صورت محکومیت خوانده به پرداخت خسارت یا انجام تعهدات، اجرای حکم از طریق مراجع قانونی مربوطه انجام می‌شود.
تفاوت‌های کلیدی بین شکایت کیفری و دادخواست حقوقی
1 . ماهیت پرونده: در شکایت کیفری، هدف مجازات متهم و بازدارندگی از ارتکاب جرم است، در حالی که در دادخواست حقوقی، هدف اصلی جبران خسارت و احقاق حقوق خواهان(زیان دیده) است.
2 . مدت زمان رسیدگی: رسیدگی به شکایت کیفری معمولاً زمان‌برتر است، زیرا شامل مراحل تحقیقاتی دقیق‌تری می‌شود. دادخواست حقوقی ممکن است سریع‌تر به نتیجه برسد، به ویژه اگر موارد پیچیده نباشد.
3 . نتایج ممکن: در شکایت کیفری، متهم ممکن است به حبس، جریمه نقدی، و سایر مجازات‌های کیفری محکوم شود. در دادخواست حقوقی، نتایج معمولاً به پرداخت خسارت یا انجام تعهدات مالی محدود می‌شود.
نتیجه‌گیری
تعقیب و پیگیری کلاهبرداری در حوزه ارزهای دیجیتال نیازمند درک کامل از فرآیندهای قانونی و مشاوره با وکلای متخصص است. با انتخاب مسیر صحیح (کیفری یا حقوقی) و انجام اقدامات لازم، قربانیان کلاهبرداری می‌توانند به حقوق خود دست یابند و از مجازات قانونی متهمان اطمینان حاصل کنند.
برای دریافت مشاوره حقوقی و اطلاعات بیشتر، می‌توانید به وب‌سایت وکیل سوال مراجعه کرده و با رزرو وقت مشاوره از خدمات تخصصی ما بهره‌مند شوید. همچنین، اگر سؤالی دارید، آن را در قسمت دیدگاه‌ها مطرح کنید تا کارشناسان ما به آن پاسخ دهند.
