کلاهبرداری اینترنتی چیست و چگونه قابل پیگیری است؟

امروزه با پیشرفت تکنولوژی، شکل روابط مردم تغییر یافته و اینترنت و وسایل ارتباط از راه دور نقشی مهم در ارتباطات مردم ایفا می‌نماید. این مسئله موجب پیدایش مفاهیمی جدید و تغییر برخی مفاهیم پیشین شده است. از جمله مفاهیمی که با گسترش اینترنت مطرح شده و آشنایی با آن امری ضروری است، مفهوم کلاهبرداری اینترنتی است. کلاهبرداری جرمی است که از گذشته تاکنون وجود داشته و افراد بسیاری قربانی وقوع این بزه شده‌اند. اما کلاهبرداری اینترنتی مفهومی متفاوت از کلاهبرداری سنتی است. از این رو، در این گفتار قصد بررسی جرم کلاهبرداری اینترنتی، مجازات آن و نحوه شکایت از آن را داریم.

کلاهبرداری چیست؟

همانطور که پیش‌تر اشاره شد، بزه کلاهبرداری جرمی است که از دیرباز وجود داشته و همچنان در جامعه ما موضوعیت دارد. شکل سنتی کلاهبرداری عبارت است از اینکه فردی با توسل به اعمال متقلبانه موجب فریب طرف مقابل شده و از این طریق مال یا منفعتی را از طرف مقابل دریافت نماید. مانند آن که شخص با یک هویت جعلی اقدام به تأسیس یک شرکت ساخت و ساز نماید (مانور متقلبانه) و بدون آن که مشغول ساخت و ساز پروژه ساختمانی باشد، مبالغی تحت عنوان پیش فروش واحدهای آپارتمانی از مردم دریافت نماید.

اما بایستی توجه داشته باشیم که کلاهبرداری منحصر به شکل سنتی آن نیست و امروزه نوع جدیدی از کلاهبرداری تحت عنوان کلاهبرداری اینترنتی مطرح شده است که کاملاً متفاوت از کلاهبرداری سنتی بوده و آشنایی با آن بسیار ضروری است.

کلاهبرداری اینترنتی چیست؟

کلاهبرداری اینترنتی یا رایانه‌ای از اشکال نوین جرم کلاهبرداری است و در قوانین کشور ما به دو شکل به شرح زیر تعریف شده است:

الف- طبق ماده 67 قانون تجارت الکترونیک تحصیل مال از طریق فریب دیگران با سوءاستفاده و یا استفاده غیرمجاز از داده‌پیام‌ها، برنامه‌ها و سیستم‌های رایانه‌ای و وسایل ارتباط از راه دور و ارتکاب افعالی نظیر ورود، محو و توقف داده‌پیام و مداخله در عملکرد برنامه یا سیستم‌های رایانه‌ای کلاهبرداری اینترنتی محسوب می‌شود.

ب- طبق تعریف مندرج در ماده 13 قانون جرایم رایانه‌ای، تحصیل مال یا منفعت یا امتیاز مالی به صورت غیرمجاز از طریق سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی مانند وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد، مختل کردن داده‌ها یا مختل کردن سامانه کلاهبرداری اینترنتی محسوب می‌شود.

به طور کلی اعمالی چون وارد کردن، محو کردن، تغییر دادن، توقف داده‌پیام، مختل کردن داده‌ها و غیره که در این دو ماده به آن‌ها اشاره شده است، جنبه تمثیلی داشته و به عنوان چند نمونه از افعالی معرفی شده‌اند که از طریق آن‌ها کلاهبرداری اینترنتی ارتکاب می‌یابد. در واقع، تحصیل مال به صورت غیرمجاز از طریق سامانه‌های رایانه‌ای و مخابراتی را می‌توان کلاهبرداری اینترنتی محسوب نمود. به همین اعتبار، کلاهبرداری اینترنتی دارای انواع گوناگونی از جمله فیشینگ، هک کردن حساب‌های کاربری، دزدی از حساب‌های بانکی و غیره است.

تفاوت کلاهبرداری اینترنتی و کلاهبرداری سنتی در چیست؟

کلاهبرداری اینترنتی و کلاهبرداری سنتی از این حیث که هردو منجر به تحصیل مال یا منفعتی می‌شوند که متعلق به دیگری بوده مشابه می‌باشند. اما در اصل، ماهیت این دو جرم متفاوت از یکدیگر می‌باشد. به همین خاطر بررسی وجوه افتراق کلاهبرداری سنتی و رایانه‌ای ضروری است.

مانور متقلبانه یکی از ارکان اصلی در تحقق کلاهبرداری سنتی می‌باشد. در کلاهبرداری‌های سنتی شخص کلاهبردار با توسل به اعمال متقلبانه مال‌باخته را فریب داده و مال را از وی دریافت نماید. جهت تحقق این نوع از کلاهبرداری بایستی بین توسل به اعمال متقلبانه و فریب مال‌باخته رابطه سببیت وجود داشته باشد. این در حالی است که در قانون جرایم رایانه‌ای و قانون تجارت الکترونیک، مانور متقلبانه به عنوان یکی از شروط تحقق جرم کلاهبرداری اینترنتی معرفی نشده است.

ماهیت کلاهبرداری اینترنتی موجب شده است تا کلاهبرداران بدون محدودیت زمانی و مکانی و ساده‌تر بتوانند اقدام به ارتکاب این نوع از کلاهبرداری‌ها نمایند. این ویژگی موجب شده است تا پیگیری و کشف این موضوع نیز دشوارتر از کلاهبرداری‌های سنتی باشد.

یک باور غلط در خصوص کلاهبرداری اینترنتی

بسیاری از مردم به اشتباه، هر نوع کلاهبرداری ارتکاب یافته در فضای مجازی را کلاهبرداری رایانه‌ای محسوب می‌نمایند. حال آن که، علاوه بر بستر ارتکاب جرم، اعمال و رفتار مرتکب یا مرتکبین جرم نیز حائز اهمیت می‌باشد. طبق تعریف قانونی جرم کلاهبرداری اینترنتی، این جرم بایستی از طریق افعالی چون وارد کردن، محو یا اختلال در داده‌پیام‌ها و غیره ارتکاب یابد.

برای مثال چنانچه فردی در فضای اینستاگرام شروع به تبلیغ یک محصول نموده و جهت فروش آن اقدام به اخذ مبالغی از مردم نماید، مرتکب کلاهبرداری سنتی شده است. چرا که این فرد اقدام به مانور متقلبانه (تبلیغات دروغین) نموده و با فریب مردم از آنان مبالغی دریافت نموده است. در چنین موردی، بستر ارتکاب جرم فضای مجازی بوده است، اما صدق عنوان کلاهبرداری اینترنتی بر این بزه صحیح نمی‌باشد. این مسئله علاوه بر تغییر عنوان مجرمانه موجب تغییر در صلاحیت دادگاه‌ها و روند رسیدگی به جرم نیز خواهد شد.

نحوه شکایت از کلاهبرداری اینترنتی چگونه است؟

متأسفانه امکان این که افراد در معرض کلاهبرداری‌های رایانه‌ای قرار گرفته و قربانیان این جرم شوند بالاست. بنابراین ضروری است تا افراد با پروسه شکایت از کلاهبرداری اینترنتی آشنایی کامل داشته باشند. چنانچه فردی در معرض یک کلاهبرداری اینترنتی قرار گرفت، بایستی شکایت خود را طبق مراحل زیر پیگیری نماید:

1 . ثبت نام در سامانه ثنا: لازمه طرح هر شکایتی ثبت نام در سامانه ثنا است. افراد بایستی در این سامانه پروفایل شخصی خود را داشته باشند. افراد می‌توانند با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیکی قضایی اقدام به ثبت نام در این سامانه نمایند.

2 . مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضائی به منظور ثبت شکوائیه: دومین قدم در طرح شکایت کلاهبرداری اینترنتی، ثبت شکوائیه است. توصیه می‌شود که متن شکوائیه با مشاوره و راهنمایی یک وکیل یا کارشناس حقوقی تنظیم شده و اسناد و مدارکی که دال بر وقوع کلاهبرداری رایانه‌ای هستند، ضمیمه آن گردد. افراد می‌توانند با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت شکوائیه خود را  انجام دهند.

3 . ارجاع پرونده به دادسرای رسیدگی به جرایم رایانه‌ای: پس از ثبت شکوائیه در سامانه ثنا، پرونده جهت انجام تحقیقات مقدماتی به دادسرای رسیدگی به جرایم رایانه‌ای ارجاع می‌گردد. پس از وصول پرونده توسط دادیار یا بازپرس مربوطه در دادسرای رسیدگی به جرایم رایانه‌ای بلافاصله تحقیقات مقدماتی جهت کشف جرم آغاز خواهد شد.

4 . ارجاع پرونده از دادسرای رسیدگی به جرایم رایانه‌ای به پلیس فتا: در صورت لزوم، دادیار یا بازپرس مربوطه می‌تواند جهت انجام تحقیقات بیشتر و دقیق‌تر پرونده را به پلیس فتا ارجاع دهد تا انجام تحقیقات مقدماتی توسط پلیس فتا پیگیری شود. پس از تکمیل تحقیقات توسط پلیس فتا، پرونده مجدداً به دادسرای رسیدگی به جرایم رایانه‌ای ارجاع خواهد شد.

5 . ابلاغ دادسرا جهت حضور طرفین: چنانچه داسرای رسیدگی به جرایم رایانه‌ای ضروری بداند می‌تواند ابلاغیه‌ای مبنی بر لزوم حضور طرفین در دادسرا صادر نماید تا کلاهبردار و مال‌باخته جهت ادای پاره‌ای از توضیحات در دادسرا حاضر شوند.

6 . ارسال پرونده به دادگاه کیفری: در پایان، دادسرا موظف است با تکمیل پرونده، آن را به دادگاه کیفری ارسال نماید. چرا که صدور حکم و رسیدگی به پرونده در صلاحیت دادگاه کیفری بوده و مرحله پایانی، یعنی صدور حکم، توسط دادگاه کیفری انجام خواهد شد.

آیا می‌توان شکایت از کلاهبرداری اینترنتی را از طریق پلیس فتا پیگیری نمود؟

یکی از امکاناتی که برای بزه‌دیدگان جرم کلاهبرداری رایانه‌ای فراهم شده است، این است که می‌توانند با وقوع جرم کلاهبرداری اینترنتی به سایت پلیس فتا رجوع نموده و در قسمت ارتباطات مردمی، مشخصات، نشانی و شماره تماس خود را ثبت نمایند. با ثبت این موارد، پلیس فتا خود با شخص تماس گرفته و موضوع را پیگیری می‌نماید. البته شایان ذکر است که پلیس فتا وظیفه رسیدگی قضایی و صدور حکم را ندارد و ثبت شکایت در سایت پلیس فتا تنها به منظور آگاهی‌بخشی به پلیس و شروع انجام تحقیقات می‌باشد. بنابراین ضروری است تا مال‌باختگان کلاهبرداریهای اینترنتی جهت احقاق حقوق خود اقدام به ثبت شکایت در سامانه ثنا نمایند.

کلاهبرداری اینترنتی، یکی از جرایم غیرقابل گذشت

یکی از نکات قابل توجه در خصوص جرم کلاهبرداری اینترنتی غیرقابل گذشت بودن این جرم است. به طور کلی، جرایم به دو دسته قابل گذشت و غیرقابل گذشت تقسیم می‌شوند. جرایم غیرقابل گذشت جرایمی هستند که تعقیب آن‌ها نیاز به شکایت شاکی خصوصی ندارد. جرم کلاهبرداری اینترنتی نیز در این دسته قرار دارد. بدین معنی که مراجع قضایی بدون طرح شکایت شاکی خصوصی نیز می‌توانند این جرم را تعقیب و پیگیری نمایند. گذشت شاکی خصوصی در جرم کلاهبرداری اینترنتی و دیگر جرایم غیرقابل گذشت تأثیری در توقف رسیدگی نخواهد داشت و تنها می‌تواند موجبات تخفیف در مجازات را فراهم آورد.

مجازات کلاهبرداری اینترنتی چیست؟

چنانچه پس از انجام تحقیقات، وقوع جرم کلاهبرداری اینترنتی در دادگاه محرز شود، قاضی حکم به محکومیت شخص کلاهبردار داده و مجازات مربوطه در خصوص آن شخص اجرا خواهد شد.

ماده 13 قانون جرایم رایانه‌ای مقرر داشته است که چنین شخصی علاوه بر رد مال به حبس از 1 تا 5 سال یا جزای نقدی از بیست میلیون (20000000) ریال تا یکصد میلیون (100000000) ریال و یا هردوی آن‌ها محکوم خواهد شد. ماده 67 قانون تجارت الکترونیک مجازات دیگری برای جرم کلاهبرداری اینترنتی تعیین نموده و مقرر داشته است که شخص کلاهبردار علاوه بر رد مال به حبس از 1 تا 3 سال و پرداخت جزای نقدی معادل مال مأخوذه محکوم خواهد شد.

تعیین مجازات این جرم بر عهده قاضی می‌باشد. آنچه در خصوص مجازات جرایم کلاهبرداری اینترنتی و سنتی مشترک است، لزوم رد مال به مال‌باختگان توسط شخص کلاهبردار می‌باشد.

چگونه از وقوع جرم کلاهبرداری اینترنتی جلوگیری کنیم؟

با توجه به شیوع جرایم اینترنتی و به ویژه کلاهبرداری رایانه‌ای ضروری است تا افراد با برخی نکات آشنایی داشته و با رعایت آن‌ها از وقوع جرم کلاهبرداری اینترنتی جلوگیری نمایند. مواردی که رعایت آن‌ها الزامی است عبارتند از:

1 . مراقبت اطلاعات بانکی خود از جمله شماره کارت‌ها و cvv2 کارت‌ها باشید.

2 . جهت انتقال وجه به صورت اینترنتی از درگاه‌های بانکی معتبر استفاده نمایید.

3 . از نصب هرگونه برنامه بر روی موبایل یا دستگاه کامپیوتر خود اجتناب نمایید.

4 . از باز کردن لینک‌های ناشناس بر روی موبایل یا کامپیوتر خود پرهیز نمایید.

و …

نکته پایانی

امید است که با مطالعه این گفتار به شناخت کافی در خصوص کلاهبرداری اینترنتی دست یافته باشید و سؤالات شما در این زمینه پاسخ داده شده باشد. به طور کلی، با گسترش فضای مجازی و فعالیت‌های افراد در آن ضروری است تا هر فردی از شناخت کافی در خصوص این موضوع برخوردار باشد تا با مشکلاتی مانند کلاهبرداری اینترنتی روبه‌رو نشود.

در صورت نیاز به هرگونه مشاوره در خصوص کلاهبرداری اینترنتی و شکایت از آن می‌توانید به قسمت رزرو مشاوره در وب سایت وکیل سؤال مراجعه نموده و درخواست وقت مشاوره خود را ثبت نمایید. همچنین می‌توانید پرسش‌های خود در این خصوص را در قسمت دیدگاه‌ها درج نمایید تا در اسرع وقت توسط کارشناسان مجموعه به آن‌ها پاسخ داده شود.