دیپ فیک با توسعه فناوری هوش مصنوعی و یادگیری عمیق، به یکی از موضوعات پرچالش در حوزه حقوقی تبدیل شده است. این فناوری با امکان جعل تصاویر، ویدئوها و صداها، ضمن ارائه فرصت‌هایی در زمینه سرگرمی و تبلیغات، تهدیدات جدی برای حریم خصوصی، امنیت عمومی و اعتماد اجتماعی به همراه دارد. در ادامه به بررسی چالش‌های حقوقی و تهدیدات دیپ فیک در ایران و راهکارهای مقابله با آن می‌پردازیم.
دیپ فیک چیست؟
دیپ فیک (Deepfake) ترکیبی از دو واژه “Deep Learning” (یادگیری عمیق) و “Fake” (جعلی) است. دیپ فیک به تکنیکی اطلاق می‌شود که با استفاده از هوش مصنوعی و یادگیری عمیق، تصاویر، ویدئوها و صداها را تغییر داده و محتوای جعلی اما بسیار واقعی تولید می‌کند. این فناوری می‌تواند چهره افراد را تغییر داده یا صدای آنها را تقلید کند، به‌طوری‌که تشخیص اصالت محتوای ایجاد شده بسیار دشوار می‌شود.
تهدیدات دیپ فیک
- تضعیف اعتبار و شهرت افراد: دیپ فیک می‌تواند برای ساختن ویدیوهای جعلی استفاده شود که اعتبار و شهرت افراد را به خطر می‌اندازد.
- انتشار اطلاعات نادرست: این فناوری می‌تواند برای پخش اخبار جعلی و اطلاعات نادرست مورد استفاده قرار گیرد.
- تهدید امنیت ملی: در برخی موارد، دیپ فیک‌ها می‌توانند برای مقاصد جاسوسی یا تخریب اعتماد عمومی به نهادهای حکومتی و نظامی استفاده شوند.
- اخاذی و تهدید: افراد با استفاده از دیپ فیک می‌توانند قربانیان را تهدید به انتشار ویدیوهای جعلی کنند.
چالش‌های حقوقی دیپ فیک
- تشخیص و اثبات جعلی بودن: از آنجایی که دیپ فیک‌ها بسیار واقع‌گرایانه هستند، تشخیص و اثبات جعلی بودن آنها می‌تواند مشکل باشد.
- حقوق خصوصی و حفظ حریم شخصی: استفاده از دیپ فیک می‌تواند نقض حقوق خصوصی افراد و حریم شخصی آنها باشد.
- مسئولیت قانونی: تعیین اینکه چه کسی مسئول استفاده نادرست از دیپ فیک‌ها است (سازنده، منتشر کننده، یا هر دو) یکی از چالش‌های اصلی است.
- قوانین و مقررات ناکافی: بسیاری از کشورها هنوز قوانین مشخصی برای مقابله با دیپ فیک‌ها ندارند.
راهکارهای مقابله
- تقویت قوانین و مقررات: تدوین و تصویب قوانین جامع و روشن برای برخورد با استفاده نادرست از دیپ فیک‌ها ضروری است.
- توسعه فناوری‌های تشخیص دیپ فیک: سرمایه‌گذاری در پژوهش و توسعه فناوری‌هایی که قادر به تشخیص دیپ فیک‌ها هستند، می‌تواند کمک بزرگی باشد.
- آموزش و آگاهی‌بخشی: افزایش آگاهی عمومی درباره تهدیدات دیپ فیک و آموزش روش‌های تشخیص آنها می‌تواند موثر باشد.
- مسئولیت‌پذیری پلتفرم‌های دیجیتال: پلتفرم‌های انتشار محتوا باید مسئولیت‌پذیری بیشتری در قبال نظارت و کنترل محتواهای منتشر شده داشته باشند.
- همکاری بین‌المللی: همکاری بین‌المللی برای مقابله با تهدیدات فرامرزی دیپ فیک ضروری است.
مقررات دیپ فیک در ایران
در ایران، استفاده نادرست از فناوری دیپ فیک و ایجاد و انتشار محتوای جعلی می‌تواند تحت عناوین مختلف قانونی مورد تعقیب قرار گیرد. در حال حاضر، قوانین خاصی که به طور مستقیم به دیپ فیک پرداخته باشند، وجود ندارد. اما چندین قانون عمومی و مواد قانونی می‌توانند در برخورد با موارد سوءاستفاده از دیپ فیک اعمال شوند:
- قانون جرائم رایانه‌ای: بر اساس این قانون، تولید، توزیع و انتشار محتوای غیرمجاز از طریق سیستم‌های رایانه‌ای و مخابراتی جرم محسوب می‌شود. ماده ۷۴۴ (ماده ۱۶ قانون جرائم رایانه‌ای) به وضوح به انتشار محتوای خلاف واقع اشاره دارد که می‌تواند شامل دیپ فیک‌ها نیز باشد.
- قانون مجازات اسلامی: مواد مختلفی از این قانون می‌توانند در مورد استفاده نادرست از دیپ فیک‌ها اعمال شوند، به ویژه مواردی که به افترا، توهین، یا انتشار اکاذیب مربوط می‌شوند. مثلاً، ماده ۶۹۸ این قانون به انتشار اکاذیب و نسبت‌های خلاف واقع اشاره دارد که موجب ضرر یا خسارت به دیگری شود.
- قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان: اگر دیپ فیک‌ها باعث نقض حقوق مالکیت فکری یا هنری شوند، می‌توانند تحت این قانون مورد تعقیب قرار گیرند.
- قانون مدنی: استفاده نادرست از دیپ فیک‌ها می‌تواند باعث ورود خسارت به افراد شود که در این صورت، افراد متضرر می‌توانند به موجب قانون مدنی برای جبران خسارت‌های وارده اقدام کنند.
- قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای: این قانون نیز می‌تواند در برخی موارد خاص که دیپ فیک‌ها به عنوان نرم‌افزارهای مخرب یا در نقض حقوق نرم‌افزاری استفاده می‌شوند، کاربرد داشته باشد.
مجازات‌های دیپ فیک در ایران
مجازات‌های مختلفی بر اساس نوع جرم و شدت آن می‌تواند اعمال شود، از جمله:
- حبس: مدت حبس می‌تواند بسته به نوع جرم و قوانین مربوطه متغیر باشد.
- جزای نقدی: جریمه‌های نقدی نیز می‌توانند به عنوان بخشی از مجازات اعمال شوند.
- محرومیت‌های اجتماعی: از جمله ممنوعیت از فعالیت‌های مشخص یا محرومیت‌های اجتماعی دیگر.
کلام نهایی
در مجموع، هرچند قوانین خاصی برای دیپ فیک‌ها وجود ندارد، اما می‌توان از مواد قانونی موجود برای برخورد با این نوع جرائم استفاده کرد.
دیپ فیک یک فناوری دوگانه است که می‌تواند هم سودمند و هم مخرب باشد. برای مقابله با تهدیدات آن در ایران، باید ترکیبی از به‌روزرسانی قوانین، تقویت فناوری‌های تشخیص، آگاهی‌بخشی عمومی و حمایت از قربانیان مورد استفاده قرار گیرد. تنها با اتخاذ رویکردی جامع و هم‌افزایی بین نهادهای دولتی، فناوری و عمومی می‌توان از آثار منفی دیپ فیک جلوگیری کرد.
نظرات کاربران