نشر اکاذیب در فضای مجازی و مجازات آن در ایران

جرایم علیه شخصیت معنوی اشخاص، مانند نشر اکاذیب، توهین، افترا و هتک حرمت، از جمله جرایمی هستند که به آبرو و حیثیت افراد لطمه می‌زنند. با گسترش فضای مجازی، نشر اکاذیب نیز شکل جدیدی به خود گرفته و با سرعت و تأثیر بیشتری گسترش می‌یابد. در این مقاله، به بررسی جرم نشر اکاذیب در فضای مجازی، مجازات‌های قانونی آن در ایران و روند پیگیری حقوقی این جرم خواهیم پرداخت.

تعریف نشر اکاذیب

نشر اکاذیب یا شایعه‌پراکنی عبارت است از انتشار و اشاعه اخبار دروغ و برخلاف واقع به قصد اضرار به دیگری یا تشویش اذهان عمومی. برای مثال، انتشار خبر کذب در مورد فوت یک شخصیت معروف به منظور ایجاد تشویش عمومی، مصداق نشر اکاذیب است.

اهمیت مسئله

با گسترش فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، امکان دسترسی به بسیاری از اخبار و اطلاعات برای افراد ساده‌تر شده است. افراد مختلف اطلاعات و اخبار مورد نیاز خود را از این طریق کسب می‌نمایند و به همین خاطر، صحت اخبار و اطلاعات منتشر شده در فضای مجازی اهمیت زیادی دارد. برخی افراد سودجو با سوءاستفاده از فضای مجازی، اقدام به نشر اکاذیب و اشاعه اخبار دروغ می‌کنند که این امر می‌تواند آثار مخرب فراوانی به دنبال داشته باشد.

نشر اکاذیب در قوانین و مقررات ایران

قانونگذار در ایران به منظور مقابله با نشر اکاذیب و جلوگیری از آسیب‌های آن، قوانین و مقررات خاصی را تصویب کرده است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

الف) قانون مجازات اسلامی

مطابق ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی، هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله نامه، شکوائیه، مراسلات، عرایض، گزارشات، یا توزیع هر گونه اوراق چاپی یا خطی با امضا یا بدون امضا اکاذیبی را اظهار نماید یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت رأساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی نسبت دهد، اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا نه، به حبس از دو ماه تا دو سال و یا شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم خواهد شد.

ب) قانون جرایم رایانه‌ای

در سال ۱۳۸۸، قانون جرایم رایانه‌ای تصویب شد که به جرم‌انگاری بسیاری از جرایم اینترنتی و فضای سایبری، از جمله جرم نشر اکاذیب در فضای مجازی پرداخته است. مطابق ماده ۱۸ این قانون، هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله سامانه رایانه‌ای یا مخابراتی اکاذیبی را منتشر نماید یا در دسترس دیگران قرار دهد یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت، رأساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی به طور صریح یا تلویحی نسبت دهد، مرتکب جرم نشر اکاذیب در فضای مجازی شده است و به حبس از ۹۱ روز تا دو سال یا جزای نقدی از ۵ میلیون ریال تا ۴۰ میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

ج) قانون مطبوعات

در ماده ۳۶ قانون مطبوعات نیز به نشر اکاذیب پرداخته شده است. هر گاه در نشریه‌ای مطالب خلاف واقع و یا اشاعه شایعات و مطالبی که موجب اضرار به غیر و یا تشویش اذهان عمومی گردد منتشر شود، علاوه بر الزام مدیر مسئول به نشر تکذیب، به پرداخت جزای نقدی و یا تعطیلی موقت نشریه از دو ماه تا شش ماه محکوم خواهد شد.

شرایط تحقق جرم نشر اکاذیب در فضای مجازی

برای تحقق جرم نشر اکاذیب در فضای مجازی شرایط زیر باید احراز شود:

1 . سوءنیت: فردی که اقدام به نشر اکاذیب در فضای مجازی می‌کند باید قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی را داشته باشد.

2 . بستر ارتکاب جرم: انتشار اخبار کذب و غیرواقعی باید از طریق سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی صورت گرفته باشد.

3 . نسبت دادن به دیگران: اکاذیب منتشر شده باید به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به شخص یا اشخاص حقیقی یا حقوقی دیگری نسبت داده شود.

4 . عدم نیاز به حصول نتیجه: حصول نتیجه در تحقق این جرم شرط نمی‌باشد و صرف ارتکاب آن کافی است.

نشر اکاذیب در شبکه‌های اجتماعی

شبکه‌های اجتماعی مانند تلگرام و اینستاگرام، با توجه به کاربرد بالا و تعداد زیاد کاربران، می‌توانند بستری برای نشر اکاذیب باشند. اگر فردی در این شبکه‌ها با سوءنیت اقدام به انتشار اخبار کذب و خلاف واقع نماید، مرتکب جرم نشر اکاذیب در فضای مجازی شده است.

دشواری اعاده حیثیت در فضای مجازی

اعاده حیثیت به معنای بازگرداندن آبرو و اعتبار فردی است که قربانی جرم نشر اکاذیب در فضای مجازی شده است. با توجه به گستردگی فضای انتشار اخبار در فضای مجازی، سادگی ارتکاب جرایم اینترنتی، گمنامی عامل اولیه انتشار اخبار در اینترنت، سرعت بالای انتشار اخبار کذب و مانایی محتوا در فضای مجازی، اعاده حیثیت برای قربانیان نشر اکاذیب در فضای مجازی دشوار و در برخی موارد غیرممکن است.

تعقیب و پیگیری جرم نشر اکاذیب در فضای مجازی

تعقیب و پیگیری جرم نشر اکاذیب در فضای مجازی نیازمند طی مراحل زیر است:

1 . ثبت نام در سامانه ثنا: متقاضی باید در سامانه ثنا ثبت نام کند.

2 . ثبت شکوائیه: شکوائیه باید با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضائی ثبت شود.

3 . مراجعه به دادسرای جرایم رایانه‌ای: متقاضی باید مدارکی دال بر وقوع جرم نشر اکاذیب در فضای مجازی ارائه دهد.

4 . صدور قرار جلب به دادرسی: پس از پایان تحقیقات مقدماتی و احراز وقوع جرم، دادسرا قرار جلب به دادرسی صادر می‌کند.

5 . ارجاع پرونده به دادگاه کیفری: پرونده به دادگاه کیفری ارجاع شده و مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.

6 . صدور حکم: دادگاه کیفری حکم مبنی بر محکومیت یا برائت مرتکب را صادر می‌کند.

قابل گذشت یا غیرقابل گذشت بودم جرم نشر اکاذیب در فضای مجازی

به طور کلی، جرایم از این حیث که شروع و ادامه تعقیب و رسیدگی و اجرای مجازات در آن‌ها منوط به شکایت شاکی خصوصی باشد یا خیر، به دو دسته جرایم قابل گذشت و غیرقابل گذشت تقسیم می‌شوند. در جرایم قابل گذشت، گذشت شاکی موجب توقف در تعقیب و اجرای مجازات می‌شود، اما در جرایم غیرقابل گذشت، گذشت شاکی تأثیری در شروع و ادامه تعقیب و اجرای مجازات ندارد.

اشکال سنتی جرم نشر اکاذیب که تحت شمول ماده 698 قانون مجازات اسلامی قرار دارند، از زمره جرایم قابل گذشت می‌باشد. یعنی شروع رسیدگی به آن نیازمند شکایت شاکی خصوصی است و با گذشت شاکی تعقیب و اجرای مجازات متوقف خواهد شد. اما در خصوص قابل گذشت یا غیرقابل گذشت بودن جرم نشر اکاذیب در فضای مجازی بین حقوقدانان اختلاف نظر وجود دارد. با توجه به آن که جرایم قابل گذشت در قانون مجازات اسلامی احصاء شده و جرم نشر اکاذیب در فضای مجازی در زمره این جرایم نمی‌باشد، صحیح‌تر آن است که نشر اکاذیب در فضای مجازی را از جمله جرایم غیرقابل گذشت بدانیم.

نتیجه‌گیری

نشر اکاذیب در فضای مجازی یکی از جرایمی است که با گسترش فضای مجازی به موضوعی جدی تبدیل شده است. قانونگذار این جرم را متفاوت از اشکال سنتی نشر اکاذیب دانسته و در قانون جرایم رایانه‌ای به صورت جداگانه به جرم‌انگاری آن پرداخته است. این جرم از جمله جرایم مطلق و غیرقابل گذشت است و در صورت اثبات آن نزد دادگاه، مرتکب علاوه بر اعاده حیثیت، به حبس یا جزای نقدی و یا هر دو محکوم خواهد شد. آگاهی از قوانین و مقررات مرتبط با نشر اکاذیب و رعایت آن‌ها توسط کاربران فضای مجازی ضروری است تا بتوان از گسترش این پدیده جلوگیری کرده و فضای مجازی را به محیطی امن‌تر و قابل اعتمادتر تبدیل کرد.

مشورت با مشاورین و وکلای متخصص در این حوزه نیز می‌تواند راهگشا باشد و کمک‌های بسیاری در اثبات این جرم نزد دادگاه به همراه داشته باشد. برای بهره‌مندی از خدمات مشاوره تخصصی در این حوزه، می‌توانید با مراجعه به قسمت رزرو مشاوره در وب‌سایت وکیل سؤال از خدمات مشاوره استفاده کنید و سؤالات خود را در قسمت دیدگاه‌ها درج نمایید تا توسط کارشناسان پاسخ داده شود.