توهین، فحاشی و یا هتک حیثیت افراد از جمله جرایم علیه شخصیت معنوی افراد محسوب می‌شود. با توجه به اهمیت و لزوم حفظ حرمت و آبروی اشخاص، قانونگذار اقدام به جرم‌انگاری بزه توهین نموده و در قانون مجازات مشخصی برای آن تعریف نموده است. جرم توهین از جمله جرایمی است که امکان ارتکاب آن در بستر فضای مجازی ساده‌تر بوده و وقوع آن می‌تواند اثرات مخربی برای قربانی جرم توهین در فضای مجازی به دنبال داشته باشد. از این رو، آشنایی با این جرم، مجازات آن و نحوه تعقیب و پیگیری آن امری ضروری است که موضوع این گفتار را به خود اختصاص داده است.
توهین چیست؟
واژه توهین در لغت مأخوذ از ریشه «وهن» بوده و به معنای تحقیر کردن و خفیف شمردن دیگری است. به طور کلی، توهین بر دو قسم لفظی و عملی تقسیم می‌شود. توهین لفظی به هر نوع بیان یا لفظ رکیک و مستهجنی اطلاق می‌شود که موجب تحقیر و هتک حیثیت طرف مقابل شود، مانند فحاشی. توهین عملی نیز افعالی را شامل می‌شود که تحقیر و هتک حیثیت طرف مقابل را به دنبال دارند، مانند ریختن زباله بر سر دیگری.
مفهوم سنتی توهین لفظی، علاوه بر قبح اخلاقی قبح قانونی نیز به دنبال داشته و از گذشته قانونگذار اقدام به جرم‌انگاری آن نموده است. ماده 608 قانون مجازات اسلامی در این خصوص مقرر داشته است که: «توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه موجب حد قذف نباشد به مجازات شلاق تا 74 ضربه و یا پنجاه هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود».
توهین در فضای مجازی چیست؟
فحاشی و استعمال الفاظ رکیک نسبت به دیگری به گونه‌ای که موجب تحقیر و هتک حیثیت فرد شود، هم در فضای حقیقی و هم در فضای مجازی قابل ارتکاب می‌باشد. چنانچه فردی اقدام به توهین به دیگری از طریق فضای مجازی نماید، ارتکاب این جرم برای این فرد ساده‌تر بوده و اثر تخریبی توهین برای فردی که مورد توهین قرار گرفته می‌تواند بیشتر باشد. به همین خاطر، جرم توهین در فضای مجازی را نبایستی با شکل سنتی جرم توهین یکسان بدانیم.
آثار مخرب جرم توهین در فضای مجازی برای فرد قربانی اقتضاء می‌نماید که این جرم جداگانه مورد بررسی قرار گرفته و قانونگذار مجازات ویژه‌ای برای این جرم، جز آنچه در ماده 608 قانون مجازات اسلامی تعریف شده است، تعریف نماید. در زمان تصویب قانون جرایم رایانه‌ای این موضوع مورد توجه قرار گرفت و ماده 16 این قانون را می‌توان ناظر به جرم‌انگاری بزه توهین در فضای مجازی دانست؛ هرچند که در متن این ماده قانونی صراحتاً از عنوان توهین در فضای مجازی نام برده نشده است.
مجازات توهین در فضای مجازی
ماده 16 قانون جرایم رایانه‌ای در مقام جرم‌انگاری بزه توهین در فضای مجازی به شرح زیر مجازات این جرم را تعیین نموده است:
«هرکس به وسیله سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی، فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و آن را منتشر یا با علم به تغییر یا تحریف منتشر کند، به نحوی که عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون ریال تا چهل میلیون ریال یا هردو مجازات محکوم خواهد شد.
تبصره- چنانچه تغییر یا تحریف به صورت مستهجن باشد، مرتکب به حداکثر هردو مجازات مقرر محکوم خواهد شد.» همانطور که مشاهد نمودید، با توجه به ویژگی‌ها و ماهیت خاص جرم توهین در فضای مجازی قانونگذار برای این جرم مجازات سنگین‌تری نسبت به شکل سنتی جرم توهین در نظر گرفته است.
شرایط تحقق توهین در فضای مجازی
به منظور تحقق جرم توهین در فضای مجازی وجود برخی شرایط و احراز آن‌ها ضروری است. نخست آن که مرتکب جرم توهین، اعم از آن که در فضای حقیقی رخ یافته باشد یا فضای مجازی، بایستی سوءنیت یا قصد مجرمانه از ارتکاب این جرم داشته باشد. بنابراین، ارتکاب جرم توهین در شرایطی چون مستی، بیهوشی یا غیره از عوامل رافع مسئولیت کیفری به شمار خواهد آمد.
نکته شایان توجه دیگر در خصوص این جرم، مطلق بودن جرم توهین است. تحقق جرم توهین منوط به حصول نتیجه خاصی نیست. به صرف آن که توهین واقع شده و الفاظ رکیک به طرف مقابل نسبت داده شود، این جرم تحقق یافته و قابل تعقیب و پیگیری خواهد بود. البته جرم توهین از جمله جرایم قابل گذشت محسوب شده که تعقیب و پیگیری آن منوط به شکایت شاکی خصوصی بوده و با گذشت شاکی، تعقیب و پیگیری این جرم نیز پایان خواهد یافت.
عوامل مشدده مجازات جرم توهین در فضای مجازی
در قوانین و مقررات کشور ما جرم توهین انواع مختلفی دارد که وجود برخی شرایط در آن موجب می‌شود که این جرم عنوان جدید و مستقلی یافته و مجازات شدیدتری به دنبال داشته باشد. این جرم، اعم از آن که در فضای مجازی ارتکاب یابد یا فضای حقیقی، تحت شرایطی خاص مجازات دیگری به شرح زیر به دنبال خواهد داشت:
- چنانچه توهین به یک فرد در قالب نسبت دادن زنا یا لواط به این فرد باشد، عنوان قذف می‌یابد. قذف از جمله جرایم حدی بوده و حد ان هشتاد ضربه شلاق است.
- اگر جرم توهین نسبت به یکی از سران کشور یا رجال سیاسی ارتکاب یابد، به علت شأن سیاسی این افراد مجازات سنگین‌تری به دنبال خواهد داشت. مرتکب این جرم طبق ماده 609 قانون مجازات اسلامی به حبس از چهل و پنج روز تا سه ماه یا شلاق تا 74 ضربه و یا پنجاه هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.
- توهین به امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری مجازات سنگین‌تری به دنبال داشته و مرتکب آن به حبس از شش ماه تا دو سال محکوم خواهد شد.
- توهین به حضرت رسول اکرم (ص)، دیگر انبیای الهی و ائمه (ع) و همچنین حضرت فاطمه زهرا (س) و مقدسات اسلامی مشمول حکم سب‌النبی شده و مجازات اعدام را به دنبال خواهد داشت.
مراحل تعقیب و پیگیری توهین در فضای مجازی
متأسفانه بسیاری از افراد جامعه تصور می‌کنند که جرم توهین در فضای مجازی از طریق مراجع قانونی قابل تعقیب و پیگیری نیست و به همین خاطر در بسیاری از مواقع از حق خود صرف نظر می‌نمایند. اما بایستی توجه داشت که این جرم نیز از جمله جرایم قابل تعقیب و پیگیری است. با توجه به ارتکاب این جرم در فضای مجازی، اثبات آن تاحدودی دشوار است. اما می‌توان از طریق مشورت با یک وکیل متخصص جرایم رایانه‌ای، نسبت به وقوع جرم توهین در فضای مجازی به شرح زیر طرح شکایت نمود:
1 . ثبت نام در سامانه ثنا: گام اولیه و اصلی‌ترین گام به منظور طرح هر شکایتی ثبت نام در سامانه ثنا است تا از این طریق بتوان شکوائیه خود را ثبت نموده و از ابلاغیه‌ها و احکام صادره اطلاع یافت.
2 . ثبت شکوائیه از طریق مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: شاکی جرم توهین در فضای مجازی بایستی با کمک یک وکیل یا مشاور حقوقی متخصص شکوائیه‌ای با عنوان توهین در فضای مجازی تهیه نموده و با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی اقدام به ثبت شکوائیه خود نماید.
3 . ارجاع پرونده به دادسرا: پس از ثبت شکوائیه، دادسرای ویژه رسیدگی به جرایم رایانه‌ای متولی رسیدگی به شکایت و انجام تحقیقات مقدماتی خواهد شد. این دادسرا به بررسی ادله و شواهد موجود به منظور کشف حقیقت خواهد پرداخت. در اکثر موارد، دادسرا جهت انجام تحقیقات مقدماتی از پلیس فتا نیز کمک خواهد گرفت.
4 . ارجاع پرونده به دادگاه کیفری: با پایان مرحله تحقیقات مقدماتی توسط دادسرا، چنانچه ادله کافی در خصوص وقوع جرم موجود باشد، دادسرا با صدور کیفرخواست پرونده را به دادگاه کیفری ارجاع خواهد داد. دادگاه کیفری وظیفه رسیدگی به موضوع، استماع اظهارات طرفین و در نهایت صدور حکم را خواهد داشت.
ادله اثبات جرم توهین در فضای مجازی
شاکی جرم توهین در فضای مجازی موظف است ادله‌ای مبنی بر ارتکاب این جرم توسط طرف مقابل تسلیم دادگاه نماید. در رسیدگی به جرایم رایانه‌ای، از جمله جرم توهین در فضای مجازی، بسیاری از ادله به صورت داده پیام و الکترونیکی خواهند بود، مانند اسکرین شات. خوشبختانه ماده 12 قانون تجارت الکترونیک ارزش اثباتی داده پیام‌ها را در مقام ادله اثبات دعوا پذیرفته است و استناد به آن‌ها در دادگاه بلااشکال خواهد بود.
به منظور آشنایی با ارزش اثباتی اسکرین شات به عنوان دلیل در دادگاه می‌توانید به اینجا مراجعه نمایید.
نتیجه‌گیری
سادگی ارتکاب جرم توهین در فضای مجازی در مقایسه با توهین در فضای حقیقی موجب شده است که افراد بسیاری از طریق فضای مجازی قربانی وقوع این جرم شوند. از طرف دیگر، عدم آگاهی افراد نسبت به قوانین و مقررات موجب شده است که افراد تصور نمایند که این جرم قابل تعقیب و پیگیری از طریق مراجع قضایی نیست. اما افراد بایستی آگاهی کامل نسبت به این موضوع داشته و تا حد ممکن از وقوع آن جلوگیری نمایند. چنانچه فردی قربانی جرم توهین در فضای مجازی شد، بایستی با مشورت یک وکیل متخصص اقدام به طرح شکایت نموده تا با تعقیب و پیگیری این موضوع از طریق مراجع قانونی، مرتکب این جرم به مجازات مقرر در ماده 16 قانون جرایم رایانه‌ای محکوم گردد.
در صورتی که قربانی جرم توهین در فضای مجازی شده و نیاز به دریافت مشاوره تخصصی در این زمینه دارید، می‌توانید با مراجعه به قسمت رزرو وقت مشاوره در وب‌سایت وکیل سؤال درخواست خود مبنی بر دریافت مشاوره حقوقی در این خصوص را ثبت کرده و از فرصت مشاوره با وکیل متخصص جرایم رایانه‌ای بهره‌مند شوید. علاوه بر این، می‌توانید سؤالات خود در این خصوص را نیز در قسمت دیدگاه‌ها درج نمایید تا در اسرع وقت به آن‌ها پاسخ داده شود.
