مشارکت و همکاری دو یا چند نفر در انجام یک امر واحد آثار مثبت بسیاری به دنبال دارد. زیرا هر یک از طرفین آورده منحصر به فردی از جمله سرمایه یا تخصص لازم را داشته و با تجمیع و مشارکت این موارد، روند انجام موضوع مورد نظر به نحو بهتری پیش خواهد رفت. تنظیم این همکاری با انعقاد یک قرارداد مشارکت انجام خواهد شد. امروزه قرارداد مشارکت به یکی از رایج‌ترین و پرکاربردترین قراردادها تبدیل شده و افراد بسیاری در تعاملات خود با آن سر و کار دارند. به عنوان مثال، زمانی که یک شخص ایده تشکیل یک استارتاپ را داشته اما سرمایه کافی برای تأسیس آن را ندارد، با یک سرمایه‌گذار وارد مذاکره شده و با تنظیم یک قرارداد مشارکت همکاری خود در خصوص تأسیس استارتاپ را آغاز می‌نمایند. تنظیم این قرارداد نیازمند توجه به نکات بسیاری است که در این گفتار بررسی خواهیم نمود.
منظور از قرارداد مشارکت موضوع بحث ما شرکت مدنی است. شرکت یکی از انواع عقود معین برشمرده شده در قانون مدنی است. مواد 571 الی 606 قانون مدنی به بیان احکام راجع به عقد مشارکت پرداخته است. با تنظیم و انعقاد قرارداد مشارکت دو یا چند شخص حقیقی و حقوقی آورده‌های مالی و غیرمالی یکدیگر را تجمیع کرده و به صورت مشترک در سود حاصل از آن شریک خواهند شد.
امروزه این نوع قرارداد در تأسیس و توسعه کسب و کارها، ساخت و ساز مسکن و غیره کاربرد بسیاری دارد. در تنظیم این قرارداد بایستی نکات حقوقی بسیاری را مورد توجه قرار داد که در ادامه به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت.
شایان ذکر است که شرکت مدنی یک نهاد حقوقی مجزا از شرکت تجاری است. این نهادها صرفاً عنوان مشابه داشته و هر یک ماهیت متفاوتی خواهند داشت.
مبنای قانونی شرکت مدنی و شرکت تجاری کاملاً متفاوت از یکدیگر می‌باشد. شرکت مدنی نهادی است که به دنبال تنظیم قرارداد مشارکت تشکیل شده و موجب اشتراک شرکا در سود حاصل خواهد شد. مواد 571 الی 606 قانون مدنی مبنای قانونی شرکت مدنی است و احکام راجع به آن را بیان داشته است. این در حالی است که تأسیس و ثبت شرکت تجاری تابع مقررات قانون تجارت و ثبت شرکت‌هاست. شرکت‌های تجاری به انواع گوناگونی مانند شرکت سهامی خاص، سهامی عام، تضامنی و غیره تقسیم می‌شوند که تأسیس هر یک از آن‌ها مستلزم انجام تشریفات ویژه‌ای است.
یکی از مهم‌ترین وجوه افتراق شرکت مدنی و شرکت تجاری در این است که شرکت‌های تجاری پس از ثبت یک شخصیت حقوقی مستقل از اعضای خود پیدا می‌کنند. اما شرکت‌های مدنی یک شخصیت حقوقی مستقل از اعضاء به شمار نمی‌آیند.
عقد مشارکت نیز مانند هر قرارداد دیگری بایستی شرایط اساسی صحت قرارداد را دارا باشد. فقدان هر یک از این شرایط در زمان انعقاد قرارداد مشارکت موجب بطلان قرارداد خواهد شد. این شرایط عبارتند از:
طرفین قرارداد مشارکت بایستی قصد انعقاد این قرارداد را داشته و با رضایت خاطر اقدام به تنظیم و انعقاد این قرارداد نموده باشند. اجبار و اکراه هر یک از طرفین که به قصد و رضای آن‌ها خلل وارد می‌آورد موجب بطلان عقد خواهد شد.
احراز اهلیت هر شخص منوط به احراز کبر، عقل و رشد اوست. بنابراین اشخاص محجور، یعنی صغار، مجانین و اشخاص غیررشید قادر به انعقاد عقد مشارکت نیستند.
ضروری است که موضوع قرارداد مشارکت مشخص و معلوم بوده و در متن این قرارداد قید شود. درج این موضوع موجب می‌شود تا طرفین با آگاهی و اطلاعات کامل اقدام به تنظیم قرارداد نمایند.
انعقاد قرارداد مشارکت بایستی به منظور انجام امری مشروع و قانونی باشد. تنظیم قرارداد مشارکت جهت انجام اموری که فاقد وجاهت شرعی و قانونی هستند محکوم به بطلان می‌باشد؛ مانند مشارکت در تولید مشروبات الکلی.
افراد می‌توانند جهت انجام امور مختلف اقدام به تنظیم و انعقاد قرارداد مشارکت نمایند. از این رو، مشارت‌های مدنی به انواع مختلفی به شرح زیر قابل تقسیم است:
یکی از رایج‌ترین انواع قرارداد مشارکت، قرارداد مشارکت در ساخت است. زمانی که یک یا چند نفر مالک یک ملک یا زمین بوده اما سرمایه کافی برای ساخت آن را ندارند، می‌توانند از طریق تنظیم قرارداد مشارکت در ساخت با یک سازنده (سرمایه‌گذار) ساخت و ساز ملک خود را انجام دهند. در این صورت، زمین آورده شخص مالک و سرمایه لازم برای ساخت آورده شخص سازنده می‌باشد. در نهایت، سازنده و مالک در بنایی که ساخته می‌شود با یکدیگر شریک خواهند شد. البته پیش از ساخت و در زمان انعقاد قرارداد مشارکت در ساخت، سهم هر یک از مالک یا سازنده نسبت به بنای احداث شده مشخص خواهد شد.
این نوع از قرارداد مشارکت در تأسیس و توسعه کسب و کارها کاربرد بسیاری دارد. بدین صورت که یکی از طرفین آورده مادی (سرمایه) و دیگری آورده غیرمادی (تخصص) داشته و با تجمیع آورده‌های آنان می‌توان یک مغازه، شرکت یا غیره تأسیس نمود. در چنین مواردی، طرفی که تخصص لازم را داشته متولی اجرای پروژه و اداره کسب و کار مورد نظر خواهد شد. اما نسبت به درآمد و سود حاصل از این کسب و کار، هر دو طرف (سرمایه‌گذار و فرد متخصص) با یکدیگر شریک خواهند بود.
قرارداد مشارکت در تولید نیز یکی از انواع قراردادهای مشارکت مدنی است که به درآمدزایی و توسعه کسب و کارها کمک می‌کند. در این نوع از قرارداد مشارکت، یکی از طرفین سرمایه لازم برای تولید یک محصول خاص و دیگری تخصص لازم برای تولید آن محصول را ارائه می‌نماید. با مشارکت شخص سرمایه‌گذار و تولیدکننده، فرایند تولید محصول مورد نظر آغاز شده و درآمد حاصل از فروش محصول تولید شده به هردو طرف تعلق خواهد گرفت.
گاه افراد قصد سرمایه‌گذاری در بخش مشخصی را داشته اما سرمایه کافی برای این کار را ندارند. این اشخاص می‌توانند از بانک تقاضای سرمایه نمایند. بانک نیز با دریافت وثیقه‌های مشخصی تحت عنوان ضمانت، سرمایه لازم را تأمین نموده و به عنوان شریک شخص سرمایه‌گذار در کنار وی قرار می‌گیرد. در واقع این اقدام بانک نوعی مضاربه است. بانک با تأمین بخشی از سرمایه شریک شخص سرمایه‌گذار شده و هر یک نسبت به آورده خود در سود حاصل از سرمایه‌گذاری شریک خواهند شد.
لازم یا جایز بودن یک قرارداد از جمله اوصاف اساسی هر قرارداد است و بایستی آن را مورد توجه قرار داد. زیرا اگر قراردادی جایز محسوب شود، هر یک از طرفین نسبت به آن قرارداد حق فسخ خواهد داشت. اما لازم بودن یک قرارداد به این معناست که فسخ آن جز با توافق طرفین ممکن نخواهد بود، مگر آن که موارد فسخ قرارداد به صورت استثنایی در متن قرارداد پیش‌بینی شده باشد.
اصل استحکام قراردادها اقتضاء می‌نماید که قراردادها لازم محسوب شوند. قرارداد مشارکت نیز از این قاعده مستثنی نیست و در شمار عقود لازم به شمار می‌آید. در نتیجه، فسخ این قرارداد تنها با توافق طرفین یا به استناد موارد استثنایی فسخ مندرج در قرارداد ممکن خواهد بود. حتی با فوت یکی از طرفین نیز قرارداد مشارکت فسخ نشده و قائم مقام (ورثه) شخص متوفی می‌توانند به نیابت از وی همکاری و مشارکت مربوطه را ادامه دهند.
با انعقاد قرارداد مشارکت، یک رابطه همکاری مطمئن و قانونی میان طرفین تشکیل می‌گردد. به دنبال این همکاری، طرفین می‌توانند از تخصص و آورده یکدیگر بهره‌مند شوند. با این همکاری، هردو طرف به سود قابل توجهی دست می‌یابند. حال آن که هیچ کدام به تنهایی قادر به کسب چنین سودی نخواهند بود.
مزیت مهم‌تر قرارداد مشارکت این است که طرفین می‌توانند با تنظیم این قرارداد و بدون درگیر شدن در تشریفات و دشواری‌های ثبت و تأسیس شرکت تجاری، به فعالیت‌های پرسود تجاری و بازرگانی بپردازند. همانطور که بیان شد، بسیاری از انواع قراردادهای مشارکت، از جمله قرارداد مشارکت مدنی خصوصی و قرارداد مشارکت مدنی بانک به جهت سرمایه‌گذاری و انجام فعالیت‌های تجاری منعقد می‌شوند.
در تنظیم قرارداد مشارکت توجه به چند نکته ضروری است:
1 . در یک شرکت مدنی، تمامی شرکاء نسبت به شرکت مسئول و نماینده به شمار می‌آیند. بنابراین، همه شرکاء نسبت به تصمیمات راجع به اداره شرکت و حقوق و دیون مربوط به شرکت، از جمله پرداخت مالیات مسئول هستند.
2 . نمایندگی و مسئولیت تمامی شرکاء نسبت به شرکت مورد نظر تنها محدود به تصمیم‌گیری‌ها و پرداخت دیون نیست. بلکه در قبال شکایات اشخاص ثالث نیز مسئول بوده و موظف به حضور در جلسات رسیدگی در دادگاه‌ها می‌باشند.
3 . هر یک از شرکاء به منظور خروج از شرکت مدنی بایستی سه ماه پیش از خروج، درخواست خود را به مدیر اجرایی اعلام نماید. در این موارد، دیگر شرکاء، سهم‌الشرکه و سود وی را محاسبه به او پرداخت خواهند نمود.
4 . با فوت هر یک از شرکاء، ورثه وی می‌توانند بدون نیاز به تأیید سایر شرکاء شراکت مربوطه را ادامه دهند.
در تنظیم هر یک از انواع قراردادهای مشارکت درج برخی نکات اختصاصی ضروری است. با این حال برخی موارد به صورت مشترک در تمام انواع قراردادهای مشارکت درج می‌شوند. این مندرجات عبارتند از:
یک بند از قرارداد مشارکت به درج اطلاعات و مشخصات هویتی طرفین قرارداد مشارکت اختصاص خواهد یافت. در خصوص درج این موضوع، شخص حقیقی یا حقوقی بودن طرفین موضوعیتی نخواهد داشت.
نتیجه انعقاد قرارداد مشارکت تجمیع آورده‌های طرفین قرارداد است. آورده طرفین قرارداد می‌تواند آوره‌های مادی یا غیرمادی باشد. صرف نظر از نوع آورده، بایستی مشخصات مربوط به آورده هر یک از طرفین و میزان آن به صورت کامل در قرارداد قید شود.
همانطور که پیش‌تر بیان شد، مشخص بودن موضوع قرارداد از شرایط اساسی صحت انعقاد عقد مشارکت است. به همین خاطر، ضروری است که موضوع قرارداد مشارکت به صورت دقیق و کامل در قرارداد قید شود. این موضوع ممکن است همکاری درباره تأسیس یک کسب و کار، مشارکت در ساخت مسکن و هر امر قانونی و مشروع دیگری باشد.
طرفین عقد شرکت می‌توانند با توافق یکدیگر مدت زمان مشخصی را به منظور شراکت با یکدیگر تعیین نمایند. پس از انقضای مدت قرارداد، این قرارداد با توافق طرفین امکان تمدید خواهد داشت.
یکی دیگر از بندهای قرارداد مشارکت به تعیین محل اجرای قرارداد اختصاص دارد. این محل گاه با توافق طرفین تعیین شده و گاه نیز محل مشخصی است که طرفین موظف به اجرای قرارداد در آن محل هستند. به عنوان مثال، در تنظیم قرارداد مشارکت در ساخت، محل وقوع زمین به عنوان محل اجرای قرارداد قید خواهد شد.
طبیعتاً هر یک از شرکاء به منظور کسب سود یا منفعت مشخصی اقدام به انعقاد قرارداد مشارکت می‌نمایند. از این رو، تعیین سهم هر یک از شرکاء از سود حاصل از شراکت یکی از مهم‌ترین مندرجات قرارداد مشارکت می‌باشد. طرفین می‌توانند با توافق یکدیگر و با توجه به آورده‌های خود سهم هر یک از شرکاء نسبت به سود حاصله را تعیین نمایند. این میزان بایستی بدون هیچ گونه ابهام و به صورت دقیق در قرارداد درج شود.
یکی دیگر از مهم‌ترین بخش‌های قرارداد مشارکت، بخش مربوط به تعیین تعهدات هر یک از طرفین قرارداد است. با توجه به نوع قرارداد مشارکت، تعهدات هر یک از طرفین متفاوت خواهد بود. اما در هر صورت ضروری است که تعهدات هر طرف به صورت کامل و تفصیلی در قرارداد درج شود.
طرفین عقد مشارکت به منظور حصول اطمینان خاطر از حسن انجام کار می‌توانند تقاضای دریافت تضمین از یکدیگر را داشته باشند. در این صورت مشخصات تضمینات دریافتی از هر یک از طرفین بایستی به صورت کامل در متن قرارداد قید گردد.
با توجه به اینکه عقد مشارکت یک عقد لازم به شمار می‌آید، هیچ از طرفین حق فسخ آن به صورت یک‌جانبه را ندارند. در کلیه عقود لازم بایستی موارد فسخ قرارداد به صورت حصری در قرارداد پیش‌بینی شود. بنابراین، طرفین عقد مشارکت بایستی موارد استثنایی فسخ قرارداد را پیش‌بینی کرده و یک بند از قرارداد را به درج این موضوع اختصاص دهند.
طرفین قرارداد مشارکت می‌توانند با توافق یکدیگر مرجع مشخصی را جهت حل و فصل اختلافات احتمالی خود تعیین نمایند تا در صورت بروز هرگونه اختلافی نیاز به مراجعه به مراجع قضایی نباشد. سازش و داوری دو شیوه مرسومی است که در قراردادها به عنوان شیوه حل و فصل اختلافات احتمالی تعیین می‌گردد.
خاتمه قرارداد مشارکت از جمله موضوعات مهمی است که نیازمند بررسی است. با خاتمه قرارداد مشارکت بایستی تسویه حساب نهایی و محاسبه سهم هر یک از شرکاء به صورت دقیق انجام شود. در این خصوص، نحوه خاتمه قرارداد مشارکت موضوعیتی نداشته و در هر صورت انجام فرایند تسویه حساب الزامی است.
به طور کلی، قرارداد مشارکت به دنبال یکی از عوامل زیر خاتمه می‌یابد:
به طور کلی، تنظیم و نگارش قراردادها یک امر تخصصی است. چرا که در تنظیم قراردادها توجه به نکات بسیار زیادی حائز اهمیت است. این مهم جز با دریافت مشاوره و راهنمایی از یک وکیل یا مشاور حقوقی متخصص در حوزه قراردادها حاصل نخواهد شد. تنظیم قراردادهای مشارکت نیز تابع همین موضوع است. تنظیم این قرارداد توسط یک وکیل ماهر و متخصص یا دریافت مشاوره پیش از تنظیم قراردادها می‌تواند از وقوع بسیاری از مشکلات و اختلافات در فرایند اجرای قرارداد پیشگیری نماید. در نتیجه، قرارداد مشارکت به نحو احسن و بدون وجود هرگونه درگیری قضایی اجرا خواهد شد.
در این بخش به بررسی چند پرسش رایج پیرامون قرارداد مشارکت و نحوه تنظیم آن خواهیم پرداخت.
1 . قرارداد مشارکت مدنی چیست؟
قرارداد مشارکت مدنی قراردادی است که به موجب آن دو یا چند نفر آورده‌های خود، اعم از آورده مادی و غیرمادی، را با هدف کسب سود با یکدیگر تجمیع می‌نمایند.
2 . آیا انعقاد قرارداد مشارکت مدنی موجب تشکیل یک شخصیت حقوقی مستقل می‌گردد؟
خیر. شرکت‌های مدنی فاقد شخصیت حقوقی مستقل از اعضای خود هستند. در نتیجه احکام مربوط به اشخاص حقوقی شامل حال آن‌ها نخواهد شد.
3 . آیا در انعقاد قرارداد مشارکت مدنی، حداقل و حداکثر قانونی در خصوص شرکاء وجود دارد؟
عقد مشارکت با وجود حداقل دو نفر منعقد می‌گردد. اما در خصوص حداکثر اعضای این قرارداد محدودیت قانونی وجود ندارد. گاه سه نفر یا بیشتر می‌توانند با تجمیع آورده‌های خود قرارداد مشارکت منعقد نمایند. مانند اینکه یک سازنده به صورت همزمان با مالکین سه زمین همجوار هم قرارداد مشارکت در ساخت منعقد نماید.
4 . آیا جهت انعقاد قرارداد مشارکت لزوماً آورده تمام طرفین بایستی آورده مادی و به صورت نقد باشد؟
خیر. مشارکت دو یا چند نفر به هر طریقی که با یکدیگر توافق نمایند ممکن خواهد بود. بنابراین یک یا چند نفر از شرکاء می‌توانند دانش و تخصص خود را به عنوان آورده قرارداد مشارکت قید نمایند تا از طریق ترکیب تخصص آن‌ها با سرمایه دیگر شرکاء بتوانند به سودآوری دست یابند.
5 . آیا مراجعه به دفاتر اسناد رسمی جهت تنظیم قرارداد مشارکت الزامی است؟
خیر. قراردادهای مشارکت را می‌توان به صورت عادی و دست‌نویس نیز تنظیم نمود. زیرا با امضای این قرارداد توسط طرفین، قرارداد رسمیت یافته و طرفین نسبت به آن متعهد خواهند شد. در نتیجه، مراجعه به دفاتر اسناد رسمی جهت تنظیم این نوع قرارداد یک امر اختیاری و فاقد الزام قانونی است.
افراد در تعاملات اجتماعی خود می‌توانند با تجمیع آورده‌ها و سرمایه‌های یکدیگر به سودآوری رسیده و سود حاصل را به نسبت آورده‌هایشان میان خود تقسیم نمایند. قانونگذار به منظور تنظیم این نوع از تعاملات و روابط، قرارداد مخصوصی تحت عنوان قرارداد مشارکت را در مواد 571 تا 606 قانون مدنی پیش‌بینی نموده است. با تنظیم این قرارداد، آورده‌های دو یا چند شخص با هدف کسب سود با یکدیگر تجمیع خواهد شد. قرارداد مشارکت شامل انواع مختلفی است که انتخاب نوع قرارداد بسته به هدف طرفین از مشارکت و همکاری‌شان دارد. در تنظیم این قرارداد توجه به بسیاری از نکات و مندرجات، به شرحی که توضیح داده شده است، الزامی است.
اگر این مقاله ما برای شما مفید بوده و به دنبال راهنمایی بیشتری هستید، تیم متخصص “وکیل سوال” با مدیریت خانم ام‌البنین تنکابنی رضایی آماده است تا شما را در زمینه انعقاد قرارداد مشارکت و دیگر قراردادها همراهی کند. سوالات و مشکلات حقوقی خود را با ما در میان بگذارید و از دانش و تجربه وکلای ما بهره‌مند شوید.
برای رزرو مشاوره، می‌توانید به سادگی از فرم تماس موجود در سایت استفاده کنید یا با شماره‌های تماس ما ارتباط برقرار کنید. ما در کوتاه‌ترین زمان ممکن پاسخگوی شما خواهیم بود و بهترین راه‌حل‌ها را ارائه می‌دهیم.
همین حالا اقدام کنید و از خدمات حقوقی ما بهره‌مند شوید.
وکیل سوال – همراه شما در مسیر عدالت
وکیل سوال یک پلتفرم آنلاین است که با هدف ارائه خدمات حقوقی به زبان ساده و قابل‌فهم برای همه راه‌اندازی شده است. این سایت تحت مدیریت ام‌البنین تنکابنی رضایی، وکیل پایه یک دادگستری، فعالیت می‌کند و تلاش می‌کند تا مسیر حل مشکلات حقوقی را برای کاربران آسان‌تر کند.
۰۹۰۱۲۲۲۵۳۶۹
info@vakilsoal.com
تهران،خیابان مطهری، ابتدای خیابان مفتح شمالی، خیابان ملایری پور، نبش خیابان زیرک زاده، پلاک ۷
نظرات کاربران