با تصویب قانون جدید شورای حل اختلاف در سال ۱۴۰۲، نظام قضایی کشور شاهد تأسیس یک مرجع قضایی جدید تحت عنوان دادگاه صلح شده است. این تغییر مهم نه تنها ساختار رسیدگی به پروندهها را متحول کرده، بلکه صلاحیتهای تازهای را نیز برای این مرجع تعریف کرده است.
دادگاه صلح به عنوان جایگزینی برای شورای حل اختلاف، از لحاظ ماهیت و وظایف تفاوتهای چشمگیری با دیگر محاکم قضایی دارد. شناخت دقیق این مرجع قضایی، بررسی موارد صلاحیت آن و آگاهی از نحوه رسیدگی در دادگاه صلح، برای افراد مرتبط با پروندههای حقوقی و کیفری، امری ضروری به نظر میرسد.
در این مقاله، تلاش میکنیم تا ضمن بررسی نقش و جایگاه دادگاه صلح، به وضعیت جدید شوراهای حل اختلاف و تغییرات اعمالشده در روند قضایی نیز بپردازیم.
این مقاله کاملا بر اساس قانون جدید شورای حل اختلاف مصوب ۱۴۰۲ تنظیم شده است.
قانون جدید شورای حل اختلاف که در سال 1402 تصویب و ابلاغ شده است، مقرر داشته است که قوه قضائیه بایستی ظرف یک سال از تاریخ لازمالاجرا شدن این قانون مرجع قضایی جدیدی تحت عنوان دادگاه صلح را در حوزههای قضایی شهرستانها تأسیس نماید. این قانون در ادامه موارد صلاحیت دادگاههای صلح را نیز بیان داشته است.
در نتیجه، دادگاه صلح را بایستی یک مرجع قضایی جدید و متمایز از دیگر مراجع قضایی بدانیم که موارد صلاحیت آن منحصر به موارد مندرج در قانون جدید شورای حل اختلاف است. از سال 1403، دادگاههای صلح در مراجع قضایی شهرستانهای مختلف تأسیس شده و شروع به کار نمودهاند.در ادامه به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت.
آدرس دادگاههای صلح سراسر کشور
دادگاه عمومی حقوقی و دادگاه صلح هر دو بخشی از سیستم قضایی هستند، اما تفاوتهای مهمی در وظایف و صلاحیتهای آنها وجود دارد. دادگاه عمومی حقوقی به پروندههای پیچیدهتر و با ارزش مالی بالاتر(بالای ۱۰۰ میلیون تومان) رسیدگی میکند، از جمله دعاوی ملکی، قراردادهای بزرگ یا اختلافات خانوادگی پیچیده. در مقابل، دادگاه صلح برای حلوفصل اختلافات سادهتر و با ارزش مالی کمتر(تا ۱۰۰ میلیون تومان) طراحی شده است، مانند دعاوی مالی کوچک. همچنین، فرآیند دادرسی در دادگاه صلح اغلب سریعتر و سادهتر از دادگاه عمومی حقوقی است. هدف اصلی دادگاه صلح کاهش بار کاری دادگاههای عمومی و حل سریعتر اختلافات جزئی است.
قانون شوراهای حل اختلاف مصوب 1402/06/22
آيين نامه ترتيب اقدامات سازشي در شوراهاي حل اختلاف مصوب1403/05/21
قانون جدید شورای حل اختلاف قوه قضائیه را مکلف نموده است که شعبه یا شعبی از دادگاههای حوزه قضائی هر شهرستان را به عنوان دادگاه صلح تعیین نماید. ریاست دادگاههای صلح در هر استان بر عهده یکی از معاونان قضایی رئیس کل دادگستری آن استان قرار خواهد داشت.
با توجه به تشکیل دادگاه صلح در حوزه قضائی شهرستانها، در حوزه قضائی بخشها، دادگاه بخش صلاحیت رسیدگی به پروندههای موضوع صلاحیت دادگاه صلح را بر عهده خواهد داشت.
یکی از قابلیتهای جدیدی که قانونگذار در خصوص دادگاههای صلح پیشبینی نموده است، امکان تشکیل جلسه دادگاه صلح و رسیدگی به پرونده در خارج از ساعت اداری و ایام تعطیلات است. این امکان موجب تسریع در رسیدگی به پروندههای دادگاه صلح شده و تا حد زیادی در کاهش حجم کاری این مرجع قضایی مؤثر خواهد بود.
یکی از مسائل مهم در خصوص هر مرجع قضایی هزینه دادرسی نزد آن مرجع است. دادگاه صلح در خصوص هزینه دادرسی تابع احکام جداگانهای نیست. هزینه دادرسی در این مرجع مطابق هزینه دادرسی در محاکم دادگستری است که تعرفه آن هر ساله در قانون بودجه سالانه کشور تعیین میگردد. در صورت حصول سازش میان طرفین دعوا نیز هزینه دادرسی به نصف تقلیل یافته و مازاد آن به خواهان مسترد خواهد شد.
دادرسی نزد شورای حل اختلاف نیازمند پرداخت هزینه دادرسی مجزاست. اما اگر پرونده به دستور دادگاه صلح به شورای حل اختلاف ارجاع شده باشد، نیازی به پرداخت هزینه دادرسی جداگانه نخواهد بود.
ماده ۱۲ قانون جدید شورای حل اختلاف موارد صلاحیت دادگاه صلح را منحصر به ۱۱ مورد به ترتیب زیر قرار داده است:
۱ . دعاوی مالی تا نصاب یک میلیارد (۱,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰) ریال (صد میلیون تومان)
۲ . دعاوی حقوقی تصرف عدوانی، مزاحمت و ممانعت از حق
۳ . دعاوی راجع به جهیزیه، مهریه و نفقه تا نصاب مقرر ۱۰۰ میلیون تومان صرفا در صورتی که جدا از دادخواست طلاق درخواست شوند
۴ . دعاوی و درخواستهای مربوط به تخلیه عین مستاجره و تعدیل اجارهبها بهجز دعاوی مربوط به سرقفلی و حق کسب یا پیشه یا تجارت
۵ . اعسار از پرداخت محکومبه در صورتی که دادگاه صلح نسبت به اصل دعوی رسیدگی کرده باشد
۶ . حصر ورثه، تحریر ترکه، مهر و موم و رفع آن
۷ . تأمین دلیل
۸ . تقاضای سازش موضوع ماده (۱۸۶) قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب (در امور مدنی) مصوب ۱۳۷۹(ماده ۱۸۶ قانون آیین دادرسی مدنی:هرکس میتواند در مورد هر ادعایی از دادگاه نخستین به طور کتبی درخواست نماید که طرف او را برای سازش دعوت کند.)
۹. جنبه عمومی و خصوصی کلیه جرائم غیر عمدی ناشی از کار یا تصادفات رانندگی
۱۰ . جرائم عمدی تعزیری مستوجب مجازات درجه هفت و هشت
۱۱ . دعاوی اصلاح شناسنامه، استرداد شناسنامه، اصلاح مشخصات مدرک تحصیلی (به استثنای مواردی که در صلاحیت دیوان عدالت اداری است)، الزام به اخذ پایان کار، اثبات رشد، الزام به صدور شناسنامه، تصحیح و تغییر نام.
جهت مشاهده صلاحیت شعبات دادگاه های صلح تهران به همراه آدرس و لوکیشن کلیک کنید.
علیرغم آنکه موارد صلاحیت دادگاه صلح در ماده 12 قانون جدید شورای حل اختلاف احصاء شده است؛ اما توجه به چند نکته مهم در راستای موارد صلاحیت این دادگاه به شرح زیر الزامی است:
در صورتی که خواهان چند خواسته داشته باشد که جمع آن ها بیش از ۱۰۰ میلیون تومان باشد، موضوع از صلاحیت دادگاه صلح خارج و در صلاحیت دادگاه عمومی حقوقی است.
با توجه به ماده ۱۱ قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹، ناظر بر ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵، در مواردی که موضوع شکایت املاک و اراضی اشخاص خصوصی باشد، چون مجازات آن درجه ۷ است در صلاحیت دادگاه صلح است و در صورتی که موضوع جرم اراضی و املاک دولت یا شرکتهای وابسته به دولت یا شهرداریها یا اوقاف و هم چنین اراضی و املاک و موقوفات و محبوسات و اثلاث باقیه که برای مصارف عامالمنفعه اختصاص یافته باشد، چون مجازات آن درجه ۶ است در صلاحیت دادگاه کیفری ۲ میباشد.
با توجه به ماده ۱۲ قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹، که تعدد جرایم مرتکب در تعیین مجازات و نحوه اجرای آن موثر است و از طرفی با توجه به مقررات قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲، با اصلاحات بعدی، رسیدگی به جرایم تعزیری درجه ۷ و ۸ توام با جرایم تعزیری درجه ۶ و بالاتر در صلاحیت دادگاه کیفری با صلاحیت بالاتر میباشد.
علیرغم آن که بند 11 ماده 12 قانون جدید شورای حل اختلاف رسیدگی به دعاوی مربوط به اصلاح شناسنامه را در صلاحیت دادگاه صلح قرار داده است؛ اما کلیه دعاوی مربوط به اصلاح شناسنامه در صلاحیت این دادگاه قرار ندارد، بلکه دادگاه صلح تنها در موارد زیر اقدام به رسیدگی به دعاوی اصلاح شناسنامه مینماید:
به موجب بخشنامه نحوه رسیدگی به دعاوی اصلاح و صدور شناسنامه و تغییرنام در دادگاههای صلح اصلاح شناسنامه در موارد اشتباه گزارشدهنده غیر از مأمور ثبت احوال، تغییر تاریخ تولد، اصلاح سند وفات، اصلاح شناسنامه به دلیل تغییر جنسیت و الزام به صدور شناسنامه از صلاحیت دادگاه صلح خارج شده و در صلاحیت محاکم عمومی قرار گرفته است.
بخشنامه نحوه رسیدگی به دعاوی اصلاح و صدور شناسنامه و تغییر نام در دادگاههای صلح
متفرعات دعوا تاثیری در صلاحیت دادگاه صلح ندارد. به فرض مثال اگر خواهان چکی به مبلغ ۷۰ میلیون تومان به انضمام خسارت تاخیر تادیه و هزینه های دادرسی را مطالبه کند موضوع در صلاحیت دادگاه صلح است، هر چند در رای میزان خسارت تاخیر تادیه و خسارات دادرسی با جمع اصل خواسته بیش از ۱۰۰ میلیون تومان شود.
قانون جدید شورای حل اختلاف برخلاف قانون پیشین دعاوی مربوط به اموال منقول و غیرمنقول را از یکدیگر تفکیک نکرده است و صرفاً رسیدگی به هر دعوای مالی با خواسته کمتر از یک میلیارد ریال را در صلاحیت دادگاه صلح قرار داده است. همین موضوع موجب ایجاد اختلاف نظر در خصوص صلاحیت یا عدم صلاحیت دادگاه صلح نسبت به دعاوی مربوط به اموال غیرمنقول با خواسته کمتر از یک میلیارد ریال شده است.
به منظور پاسخ به این پرسش یک نشست قضایی برگزار شده و حقوقدانان در دو دسته اقلیت و اکثریت نظرات خود را بیان نمودند. اکثر حقوقدانان قائل به صلاحیت دادگاه صلح در رسیدگی به دعاوی مربوط به اموال غیرمنقول با خواسته کمتر از یک میلیارد ریال هستند. اما تعداد کمی از آنها دادگاه صلح را در رسیدگی به این موارد صالح نمیدانند. زیرا معتقدند که دادگاه صلح یک مرجع اختصاصی برای رسیدگی به دعاوی کماهمیتتر است و رسیدگی به هر دعوا نزد این مرجع نیازمند تصریح از سوی قانونگذار است.
بندهای 9 و 10 ماده 12 قانون جدید شورای حل اختلاف از صلاحیت دادگاه صلح در رسیدگی به برخی دعاوی کیفری سخن گفتهاند. چنانچه مرتکب هر یک از جرایم موضوع بندهای 9 و 10 این ماده شخصی با کمتر از 18 سال سن باشد، بین صلاحیت دادگاه صلح و دادگاه اطفال و نوجوانان تعارض ایجاد میشود.
اداره کل حقوقی قوه قضائیه به موجب صدور نظریه مشورتی شماره 7/1403/127 اقدام به حل این تعارض نموده است. به موجب این نظریه صلاحیت دادگاه اطفال و نوجوانان نسبت به رسیدگی به کلیه جرایم ارتکابی اشخاص زیر 18 سال مطلق دانسته شده است. بنابراین در صورت ارتکاب هر یک از جرایم موضوع بندهای 9 و 10 ماده 12 قانون جدید شورای حل اختلاف از سوی افراد زیر 18 سال، دادگاه صلح فاقد صلاحیت بوده و تنها دادگاه اطفال و نوجوانان صلاحیت رسیدگی را داراست.
تأسیس و شروع به کار دادگاههای صلح تأثیر مستقیمی بر وضعیت و صلاحیت شوراهای حل اختلاف دارد. زیرا رسیدگی به پروندههایی که پیشتر در صلاحیت شورای حل اختلاف قرار داشت، حال در صلاحیت دادگاه صلح قرار گرفته است. این مسئله موجب سلب امکان صدور رأی توسط شوراهای حل اختلاف شده است. مطابق ماده ۱۴ قانون جدید شورای حل اختلاف، با تأسیس دادگاههای صلح، شوراهای حل اختلاف تنها میتوانند در امر صلح و سازش فعالیت نمایند.
یک نکته: گزارش اصلاحی شورا بدون تأیید قاضی دادگاه صلح قابلیت اجرا ندارد و پس از آن قابل اجرا است.
با توجه به تغییر ماهیت و کارکرد شوراهای حل اختلاف به دنبال تشکیل دادگاههای صلح، نحوه همکاری این دو مرجع قضایی نیز شکل متفاوتی یافته است و دادگاه صلح به مرجعی برای اعتراض به تصمیمات شورای حل اختلاف تبدیل شده است. بدین ترتیب، رسیدگی به اعتراض طرفین نسبت به تصمیمات شورای حل اختلاف، اعتراض شخص ثالث نسبت به تصمیمات شورای حل اختلاف و اعتراض ثالث به گزارش اصلاحی صادره در شورای حل اختلاف در صلاحیت دادگاه صلح قرار گرفته است. در چنین مواردی، در صورت نقض تصمیم یا گزارش اصلاحی شورای حل اختلاف نزد دادگاه صلح، همان دادگاه رأساً به پرونده رسیدگی کرده و اقدام به صدور رأی مینماید.
علاوه بر این، اگر در تنظیم گزارش اصلاحی یا تصمیم شورای حل اختلاف سهو قلم رخ داده باشد، تصحیح آن رأساً یا به درخواست ذینفع توسط دادگاه صلح انجام خواهد شد.
بر اساس قانون جدید شوراهای حل اختلاف مصوب ۲۲ شهریور ۱۴۰۲، تفاوتهای کلیدی بین «شورای حل اختلاف» و «دادگاه صلح» به شرح زیر است:
در نتیجه، «شورای حل اختلاف» نهادی برای تسهیل صلح و سازش بین طرفین است، در حالی که «دادگاه صلح» بهعنوان مرجع قضایی رسمی، به دعاوی مشخصی رسیدگی کرده و حکم قضایی صادر میکند.
با توجه به اینکه تصویب قانون جدید شورای حل اختلاف و تشکیل دادگاههای صلح موجب تغییر در صلاحیت شوراهای حل اختلاف شده است، دعاوی زیر حتی با توافق طرفین نیز قابل طرح در شورا نیستند:
۱ – اختلاف در اصل نکاح، اصل طلاق، بطلان نکاح، فسخ و انفساخ نکاح، بذل مدت و انقضای آن، رجوع، نسب، ولایت قهری و قیمومت
۲ – اختلاف در اصل وقفیت و وصیت و تولیت
۳ – دعاوی راجع به حجر و ورشکستگی
۴ – دعاوی راجع به وجوه و اموال عمومی و دولتی و انفال
۵ – اموری که به موجب قوانین دیگر در صلاحیت مراجع اختصاصی یا مراجع قانونی غیردادگستری می باشد.
در بسیاری از مواردی که دادگاه صلح پروندهای را جهت حصول سازش یا میانجیگری به شورای حل اختلاف ارسال مینماید، طرفین نزد شورای حل اختلاف با یکدیگر صلح و سازش کرده و دعوای مطروحه نزد شورا خاتمه مییابد. در این موارد، شورای حل اختلاف نتیجه را به همراه تصویری از گزارش اصلاحی به دادگاه صلح ارسال میدارد. سپس، دادگاه صلح موظف است گزارش اصلاحی را تأیید کرده و پرونده را با دستور اداری مختومه اعلام نماید. تأیید گزارش اصلاحی از سوی قاضی دادگاه صلح ماهیتاً یک تصمیم قضایی است.
براساس ماده ۱۸۶ قانون آیین دادرسی مدنی، به نظر میرسد صلاحیت دادگاه صلح در ایجاد سازش، محدود به سقف صلاحیت دعاوی مالی یا سایر موارد تحت صلاحیت این دادگاه نیست. دادگاه صلح میتواند مواردی را که در حیطه صلاحیت آن قرار ندارند، به منظور صلح و سازش بررسی کرده و نسبت به صدور گزارش اصلاحی اقدام کند. هر چند این موضوع دارای اشکالات زیادی می باشد و مغایر با اصول صلاحیت در آیین دادرسی مدنی می باشد.
گاه در خصوص اینکه رسیدگی به یک پرونده در صلاحیت دادگاه صلح قرار دارد یا خیر، میان دادگاه صلح و دیگر مراجع قضایی اختلاف حاصل میشود. قانون جدید شورای حل اختلاف در چند فرض متفاوت، مرجع حل و فصل اختلاف را به ترتیب زیر مشخص نموده است:
1 . حل و فصل اختلاف در صلاحیت میان دادگاه های صلح مستقر در حوزه های قضایی شهرستانهای یک استان
در صورت بروز اختلاف در صلاحیت دادگاههای صلح مستقر در حوزههای قضایی شهرستانهای یک استان، مرجع حل اختلاف، دادگاه تجدیدنظر استان است.
2 . حل و فصل اختلاف در صلاحیت میان دادگاه صلح با دادسراها یا دادگاههای حقوقی یا کیفری حوزه قضایی یک استان
در صورت بروز اختلاف در صلاحیت دادگاههای صلح با هریک از محاکم قضایی حقوقی یا کیفری دیگر استان، مرجع حل اختلاف دادگاه تجدیدنظر استان است.
3 . حل و فصل اختلاف در صلاحیت میان دادگاههای صلح مستقر در حوزه های قضایی دو استان
در صورت وقوع این شرایط، حل اختلاف با شعبه اول دادگاه تجدیدنظر استانی است که مرجع قضایی آن استان آخرین قرار عدم صلاحیت را صادر نموده است.
4 . حل و فصل اختلاف در صلاحیت میان دادگاه صلح با دادسراها یا دادگاههای حقوقی یا کیفری حوزه قضایی یک استان دیگر
در این شرایط حل اختلاف با شعبه اول دادگاه تجدیدنظر استانی است که مرجع قضایی آن استان آخرین قرار عدم صلاحیت را صادر نموده است.
5 . تعیین تکلیف در مواردی که دادگاه صلح به صلاحیت مراجع غیر قضایی، از خود نفی صلاحیت میکند
در این موارد پرونده برای تعیین صلاحیت به دادگاه تجدیدنظر استان ارسال میشود.
اولین گام برای طرح دعوا، تنظیم دادخواستی است که شامل اطلاعات زیر باشد:
پس از تدوین دادخواست، آن را باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ارائه دهید. این دفاتر وظیفه دارند دادخواست شما را به صورت الکترونیکی ثبت کرده و به دادگاه مربوطه ارسال کنند.
برای ثبت دادخواست، پرداخت هزینه دادرسی الزامی است. این هزینه بر اساس نوع دعوا و میزان خواسته محاسبه میشود.
پس از ثبت دادخواست، پرونده به دادگاه صلح ارجاع داده میشود. دبیرخانه دادگاه، پرونده را بررسی و تعیین وقت رسیدگی میکند. تاریخ جلسه رسیدگی از طریق ابلاغیه الکترونیکی قضایی به طرفین اطلاع داده میشود.
در جلسه دادگاه، قاضی با حضور طرفین و بررسی ادعاها، مدارک، و مستندات موجود، اقدام به بررسی پرونده میکند. این جلسات عموماً به صورت کوتاه و بدون تشریفات پیچیده برگزار میشود.
پس از اتمام رسیدگی، قاضی رأی خود را صادر میکند. رأی دادگاه صلح ممکن است قطعی یا قابل اعتراض باشد، که این موضوع به نوع دعوا بستگی دارد.
طرح شکایت کیفری در دادگاه صلح فرآیندی سادهتر و متفاوت از دادسرا است. در دادگاه صلح، مراحل پیچیدهای مانند صدور کیفرخواست حذف شده است تا روند رسیدگی به جرائم سادهتر و سریعتر شود. در ادامه، مراحل اصلی طرح شکایت کیفری در دادگاه صلح را توضیح میدهیم:
اولین گام برای طرح شکایت کیفری، تهیه و تنظیم شکوائیه است. شکوائیه باید شامل اطلاعات زیر باشد:
پس از تنظیم شکوائیه، آن را به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ارائه دهید.
پس از ارسال شکایت به دادگاه صلح:
دادگاه صلح جلسه رسیدگی را با حضور طرفین برگزار میکند. در این جلسه:
پس از بررسی ادعاها و شواهد:
برای آشنایی بیشتر با نحوه طرح دادخواست حقوقی میتوانید مقاله وکیل سوال با عنوان مراحل ثبت و تنظیم دادخواست حقوقی: راهنمای جامع و کاربردی برای افراد غیرحقوقی و جهت آشنایی با ثبت شکایت کیفری مقاله مراحل ثبت شکایت کیفری : راهنمای کامل و نکات حقوقی مهم را مطالعه نمایید.
پس از ارجاع یک پرونده به دادگاه صلح، جلسه رسیدگی به پرونده در این مرجع با حضور رئیس یا دادرس علیالبدل آغاز خواهد شد. دادگاه صلح مانند دیگر مراجع قضایی فرایند رسیدگی به پرونده را مطابق اصول دادرسی آغاز مینماید. اما بر خلاف دیگر مراجع قضایی، این امکان را دارد که در صورت موافقت طرفین دعوا، پرونده را جهت میانجیگری یا سازش به شورای حل اختلاف ارسال نماید. چنانچه درخواست میانجیگری یا سازش از سوی طرفین تقدیم دادگاه صلح شده باشد، دادگاه نمیتواند این درخواست را رد نماید و موظف است که پرونده را به شورای حل اختلاف ارسال نماید.
پس از ارجاع پرونده از دادگاه صلح به شورای حل اختلاف، شورای حل اختلاف به مدت 2 ماه مهلت خواهد داشت تا مقدمات سازش میان طرفین دعوا را فراهم نماید. چنانچه پس از گذشت این مدت، میان طرفین سازش حاصل نشد، پرونده مجدداً به دادگاه صلح ارجاع میگردد. در این شرایط، دادگاه صلح فرایند رسیدگی را مانند دیگر مراجع قضایی آغاز کرده و اقدام به صدور رأی مینماید.
مطابق ماده 17 قانون جدید شورای حل اختلاف، دادگاههای صلح در رسیدگی به دعاوی حقوقی اصولاً تابع مقررات کلی قانون آیین دادرسی مدنی هستند. در نتیجه، ترتیب رسیدگی، صدور رأی و اجرای احکام دادگاه صلح مانند دیگر محاکم حقوقی طبق مقررات قانون آیین دادرسی مدنی انجام میشود. صرفاً در مواردی که قانون جدید شورای حل اختلاف مقررات ویژهای در خصوص فرایند رسیدگی در دادگاه صلح تعیین نموده باشد، قضات از مقررات عام قانون آیین دادرسی مدنی عدول مینمایند.
با توجه به احصای موارد صلاحیت دادگاه صلح در قانون جدید شورای حل اختلاف، این مرجع هم صلاحیت رسیدگی به دعاوی حقوقی و هم صلاحیت رسیدگی به دعاوی کیفری را دارد. در خصوص رسیدگی به دعاوی کیفری در دادگاه صلح، تبصره 1 ماده 12 قانون جدید شورای حل اختلاف مقرر داشته است که رسیدگی در این مرجع به طور مستقیم و بدون صدور کیفرخواست انجام میشود. به همین خاطر، این پرسش مطرح میشود که با توجه به اینکه رسیدگی به دعاوی کیفری در دادگاه صلح بدون صدور کیفرخواست انجام میشود، آیا نیازی به انجام تحقیقات مقدماتی مطابق ماده 341 قانون آیین دادرسی کیفری توسط دادگاه صلح وجود دارد یا خیر؟
اداره کل حقوقی قوه قضائیه با صدور نظریه مشورتی شماره 7/1403/128 نسبت به این موضوع تعیین تکلیف نموده است. به موجب این نظریه مشورتی، دادگاههای صلح در رسیدگی به دعاوی کیفری در موارد سکوت قانونگذار تابع مقررات قانون آیین دادرسی کیفری هستند. در نتیجه، قضات این دادگاه موظفند در رسیدگی به دعاوی کیفری طبق ماده 341 قانون آیین دادرسی کیفری مرحله تحقیقات مقدماتی را طبق قانون انجام دهند.
به موجب ماده 380 قانون آیین دادرسی کیفری دادنامههای صادره از مراجع قضایی در امور کیفری بایستی به طرفین یا وکیل آنها و دادستان ابلاغ شود. از طرف دیگر، ماده 17 قانون جدید شورای حل اختلاف مصوب 1402 در موارد سکوت قانونگذار دادگاههای صلح را از حیث آیین دادرسی تابع مقررات عام قوانین آیین دادرسی مدنی و کیفری دانسته است. با توجه به اینکه قانون جدید شورای حل اختلاف اشارهای به لزوم یا عدم لزوم ابلاغ دادنامههای صادره از دادگاه صلح در امور کیفری به دادستان ننموده است، رئیس کل دادگستری استان تهران در تاریخ 1403/11/03 اقدام به صدور و ابلاغ بخشنامه مربوط به لزوم ابلاغ دادنامههای صادره از دادگاه صلح در امور کیفری به دادستان نموده است. به موجب این بخشنامه، دادگاههای صلح موظفند در صورت صدور هر دادنامه مربوط به امور کیفری، دادنامه فوق را به دادستان ابلاغ نمایند.
در خصوص آراء صادره از دادگاه صلح، اصل بر قطعی بودن این آراء و عدم امکان تجدیدنظرخواهی از آنهاست. با این حال، این اصل شامل چند مورد استثنائی نیز هست. در این موارد استثنائی رأی صادره از دادگاه صلح قابل تجدیدنظرخواهی در دادگاه تجدیدنظر استان میباشد.
۱ . دعاوی مالی به خواسته یا ارزش بیش از ۵۰۰ میلیون ریال (۵۰ میلیون تومان)
۲ . دعاوی حقوقی تصرف عدوانی، مزاحمت و ممانعت از حق
۳ . دعاوی راجع به جهیزیه، مهریه و نفقه
۴ . دعاوی و درخواستهای مربوط به تخلیه عین مستأجره و تعدیل اجاره بها
۵ . دیه یا ارش ناشی از جرایم غیرعمدی مربوط به کار یا تصادفات رانندگی در صورتی که میزان یا جمع آنها معادل یک دهم دیه کامل یا بیشتر باشد.
۶ . دعوای اعسار از پرداخت محکومبه در صورتی که اصل دعوا قابل اعتراض باشد
۷ . جنبه عمومی جرایم غیرعمدی ناشی از کار یا تصادفات رانندگی در صورتی که مجازات قانونی آن درجه ۶ یا بیشتر باشد
۸ . جرایم عمدی تعزیری که مجازات قانونی آنها حبس درجه ۷ باشد.
در مواردی که قانونگذار حکم ویژهای در خصوص آرای دادگاه صلح پیشبینی نکرده است، تابع احکام کلی مربوط به قانون آیین دادرسی مدنی خواهد بود. مهلت تجدیدنظرخواهی نیز یکی از این مواردی است که در قانون جدید شورای حل اختلاف حکم ویژهای در خصوص آن پیشبینی نشده است. بنابراین، مطابق حکم کلی قانون آیین دادرسی مدنی، مهلت تجدیدنظرخواهی از آرای قابل تجدیدنظر دادگاه صلح، برای اشخاص مقیم ایران بیست روز و برای اشخاص مقیم خارج از ایران دو ماه از تاریخ ابلاغ خواهد بود.
ملاک در خصوص قابلیت تجدیدنظر دعاوی مالی در صلاحیت دادگاه صلح، خواسته مطروحه در دادخواست میباشد و نه مبلغ محکوم به در رای، به فرض مثال در صورتی که خواهان دادخواستی با خواسته ۹۰ میلیون تومان به دادگاه صلح تقدیم کند و دادگاه صرفا به مبلغ ۴۰ میلیون تومان حکم صادر کند، رای صادره از سوی دادگاه صلح، قابل اعتراض میباشد.
فرجامخواهی یکی دیگر از طرق اعتراض به آرای دادگاههاست و طبق ماده 366 قانون آیین دادرسی مدنی منظور از فرجامخواهی بررسی انطباق یا عدم انطباق رأی مورد اعتراض با احکام شرعی و مقررات قانونی است. به موجب قسمت ابتدایی ماده 367 قانون آیین دادرسی مدنی آرایی که به علت عدم درخواست تجدیدنظر قطعیت یافتهاند، قابل فرجامخواهی نیستند. از طرف دیگر، به موجب تبصره 5 ماده 12 قانون جدید شورای حل اختلاف، آرای دادگاه صلح با خواسته بیش از 500 میلیون ریال قطعی و غیرقابل تجدیدنظرخواهی هستند. در نتیجه، تنها آرای صادره از دادگاه صلح با خواسته بیش از 500 میلیون ریال قابل فرجامخواهی هستند.
تأمین دلیل به معنای ثبت و حفظ شواهد و مدارکی است که ممکن است در آینده مورد نیاز باشد اما احتمال از بین رفتن یا تغییر آنها وجود دارد. در دادگاه صلح، این فرآیند بیشتر برای مواردی به کار میرود که شخص بخواهد مدارک، شواهد یا وضعیت خاصی را پیش از وقوع تغییرات مستند کند. برای مثال، اگر ملکی دچار آسیب شده باشد یا قراردادی به درستی اجرا نشده باشد، میتوان با درخواست تأمین دلیل از دادگاه صلح، مستندات مرتبط را ثبت کرد تا در مراحل بعدی بتوان از آنها استفاده کرد. این درخواست به دادگاه این امکان را میدهد که کارشناس یا مقام صلاحیتدار دیگری را مأمور بررسی و ثبت شواهد کند. توجه داشته باشید که تأمین دلیل به معنای رسیدگی به اصل دعوا نیست، بلکه تنها ابزاری برای حفظ مستندات شما است.
با توجه به اینکه فرایند تشکیل و شروع به کار دادگاههای صلح به تازگی آغاز شده است، ممکن است بسیاری از دعاویای که در صلاحیت این مرجع قرار دارند، از پیش از تصویب و اجرای این قانون در دیگر مراجع قضایی، اعم از دادسرا یا دادگاه، مطرح شده و هنوز فرایند رسیدگی به آنها پایان نیافته باشد. به همین خاطر، ماده 22 آیین نامه اجرایی قانون جدید شوراهای حل اختلاف مصوب 1403/03/16 نسبت به این موارد تعیین تکلیف نموده است.
به موجب این ماده، تمامی دعاوی، جرایم و اموری که قبل از تشکیل دادگاههای صلح در محاکم قضایی (اعم از دادگاه عمومی حقوقی و دادگاه کیفری دو) ثبت شده بوده است و برابر قانون جدید در صلاحیت دادگاههای صلح قرار گرفته است، کماکان در همان مراجع رسیدگی خواهند شد. این در حالی است که پروندههای متشکله و جریانی در دادسراها که مشمول صلاحیت دادگاههای صلح شدهاند به محض تشکیل دادگاه های صلح میبایست به این محاکم ارسال شوند.
اجرای احکام در دادگاه صلح به معنای عملی کردن تصمیم یا رأی نهایی دادگاه است که پس از صدور و قطعیت لازمالاجرا میشود. فرآیند اجرای احکام در دادگاه صلح به دلیل سادهتر بودن ماهیت دعاوی، معمولاً سریعتر از سایر دادگاهها انجام میشود.
برای اجرای حکم دادگاه صلح، محکومله (کسی که حکم به نفع او صادر شده است) باید درخواست اجرای حکم را به واحد اجرای احکام ارائه دهد. این درخواست شامل اطلاعاتی درباره موضوع حکم، جزئیات طرفین دعوا و هرگونه مدارک لازم برای شناسایی اموال یا اقدامات اجرایی است. پس از ثبت درخواست، مأمورین اجرای احکام اقدام به شناسایی و توقیف اموال محکومعلیه (کسی که حکم علیه او صادر شده است) یا اجرای سایر دستورات صادره میکنند.
در صورتی که محکومعلیه از اجرای حکم خودداری کند، دادگاه میتواند از ابزارهایی مانند توقیف اموال، ممنوعالخروج کردن، یا اقدامات قانونی دیگر استفاده کند.
ابلاغیه الکترونیک قضایی، سندی رسمی است که از سوی دادگاه برای اطلاعرسانی به طرفین یک دعوا ارسال میشود. هدف از ابلاغیه این است که افراد در جریان تشکیل پرونده، تاریخ جلسات، تصمیمات دادگاه یا سایر موارد مرتبط با پرونده خود قرار بگیرند. در دادگاه صلح، ابلاغیهها نقش مهمی در اطلاعرسانی و حفظ حقوق قانونی طرفین دارند.
ابلاغیه جهت حضور در دادگاه:
این نوع ابلاغیه برای اطلاعرسانی درباره زمان و مکان جلسه دادرسی صادر میشود. طرفین دعوا باید در تاریخ مشخصشده در دادگاه حاضر شوند.
ابلاغیه احکام:
این ابلاغیه برای اطلاعرسانی درباره رأی یا تصمیم نهایی دادگاه ارسال میشود. دریافتکننده میتواند در بازه زمانی مشخص به این حکم اعتراض کند.
ابلاغیه اقدامات قضایی:
مانند دستور تأمین دلیل، دستور موقت یا سایر تصمیماتی که پیش از رسیدگی اصلی گرفته میشود.
سیستم ابلاغ الکترونیک قضایی (سامانه ثنا):
در مراجع قضایی، ابلاغیهها به صورت الکترونیکی از طریق سامانه ثنا ارسال میشوند. افراد با ثبتنام در این سامانه میتوانند به صورت آنلاین ابلاغیههای خود را مشاهده کنند.
ابلاغ فیزیکی:
در موارد خاص یا عدم دسترسی به سامانه الکترونیک، ابلاغیهها به صورت حضوری یا از طریق پست به آدرس ثبتشده در پرونده ارسال میشود.
اگر برای اولین بار قرار است در دادگاه صلح از خود دفاع کنید، ممکن است کمی نگران باشید، اما نگران نباشید! با آمادگی مناسب و رعایت چند نکته ساده میتوانید از خود بهخوبی دفاع کنید. اینجا راهنمایی عملی برای شما آوردهایم:
قبل از هر چیز، باید بدانید دقیقاً موضوع دعوا چیست. سعی کنید همه جزئیات مربوط به پروندهتان را مرور کنید و اگر ابهامی دارید، از مشاوره حقوقی یا منابع معتبر کمک بگیرید.
مدارک، رسیدها، قراردادها یا حتی پیامهایی که میتواند از شما دفاع کند، آماده داشته باشید. این مدارک را مرتب و قابلفهم ارائه دهید تا قاضی بتواند سریعتر موضوع را درک کند.
لازم نیست از اصطلاحات پیچیده استفاده کنید. کافی است حقیقت را به زبان ساده بیان کنید. روی نکات اصلی تمرکز کنید و از حاشیهرفتن خودداری کنید.
در دادگاه با احترام صحبت کنید، حتی اگر طرف مقابل شما را تحریک کند. رفتار حرفهای و آرامش شما تأثیر زیادی بر قاضی دارد.
اگر بخشی از روند دادگاه را متوجه نشدید، خجالت نکشید و از قاضی یا مسئول دادگاه سؤال کنید. هدف دادگاه صلح، حل اختلافات به سادهترین شکل ممکن است.
اگر احساس میکنید پرونده شما پیچیدهتر از آن است که بهتنهایی از پس آن بربیایید، میتوانید از یک مشاور حقوقی یا وکیل کمک بگیرید تا دفاع شما بهتر انجام شود.
خواهان:
[نام و نام خانوادگی خواهان]، فرزند [نام پدر]، شماره ملی [شماره ملی خواهان]، ساکن [نشانی کامل خواهان]
خوانده:
[نام و نام خانوادگی خوانده]، فرزند [نام پدر]، شماره ملی [شماره ملی خوانده]، ساکن [نشانی کامل خوانده]
خواسته:
مطالبه مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان بابت فروش کالا به همراه خسارات دادرسی و تأخیر تأدیه
دلایل و مستندات:
ریاست محترم دادگاه صلح
با سلام و احترام، به استحضار میرساند:
شرح دادخواست:
اینجانب، [نام خواهان]، در تاریخ [تاریخ]، تعدادی کالا به ارزش ۱۰۰ میلیون تومان مطابق فاکتور پیوست به خوانده تحویل دادهام. طبق توافق صورتگرفته، خوانده متعهد به پرداخت مبلغ مذکور حداکثر تا تاریخ [تاریخ سررسید] بوده است. با وجود تحویل کالا و پیگیریهای مکرر، ایشان از پرداخت وجه مربوطه خودداری کردهاند.
از آنجا که عدم پرداخت مبلغ فوق موجب ضرر و زیان به اینجانب گردیده، لذا از محضر محترم دادگاه تقاضای صدور حکم به پرداخت مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان به همراه خسارات قانونی از جمله هزینه دادرسی و خسارت تأخیر تأدیه مطابق قانون آیین دادرسی مدنی را دارم.
محل امضاء خواهان
[نام و نام خانوادگی]
در دادگاههای صلح فقط اصحاب پرونده و وکلای دادگستری حق حضور و دفاع خواهند داشت. ولی در شوراهای حلاختلاف، وکلای مدنی هم حق حضور و دفاع دارند.
هیچ مانع قانونی در خصوص همراهی وکیل یا طرح دعوا توسط وکیل در دادگاه صلح وجود ندارد. بنابراین، طرفین دعوا در دادگاه صلح میتوانند مانند دیگر مراجع قضایی از همراهی یک وکیل بهرهمند شوند. به ویژه آن که حضور وکیل در هر فرایند دادرسی، به علت آشنایی با قوانین و مقررات، چه در مقام حفظ حقوق خواهان و چه در مقام دفاع از خوانده، تا حد بسیار زیادی مؤثر خواهد بود.
علاوه بر این، به علت تازه تأسیس بودن دادگاههای صلح هنوز بسیاری از مردم با این مرجع قضایی، صلاحیت آن و نحوه طرح دعوا نزد آن آشنا نیستند. در چنین شرایطی، دریافت مشورت و راهنمایی از یک وکیل متخصص و مسلط بر قوانین روز بسیار مؤثر خواهد بود. بدون شک، یک وکیل متخصص و کارآمد با دادگاه صلح و کلیه نکات پیرامون آن آشنایی کافی را خواهد داشت.
تمام نظریات مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه در خصوص دادگاه صلح را اینجا بخوانید: نظریات مشورتی مربوط به دادگاه صلح
قانون جدید شورای حل اختلاف مصوب سال ۱۴۰۲ صحبت از تأسیس یک مرجع قضائی جدید تحت عنوان دادگاه صلح نموده است. دادگاه صلح یک مرجع قضائی تازه تأسیس است که از سال ۱۴۰۳ رفته رفته در حوزه قضائی شهرستانهای مختلف شروع به کار نموده است. این مرجع قضائی علاوه بر اینکه صلاحیت رسیدگی به دعاوی تحت صلاحیت شورای حل اختلاف را دارد، صلاحیت رسیدگی به دعاوی دیگری را نیز بر عهده گرفته است. این موارد طی ۱۱ مورد در ماده ۱۲ قانون جدید شورای حل اختلاف احصاء شده است. قضات دادگاه صلح مطابق با اصول کلی دادرسی اقدام به رسیدگی و صدور رأی مینمایند. با این تفاوت که در صورت درخواست طرفین دعوا یا رضایت آنها، دادگاه صلح پرونده را به شورای حل اختلاف ارجاع میدهد تا مقدمات صلح و سازش طرفین بدون نیاز به رسیدگی قضائی فراهم شود. آشنایی با این مرجع قضائی برای همگان الزامی است. شما میتوانید با مطالعه این مقاله اطلاعات لازم در این خصوص را کسب نمایید.
امیدواریم که این مقاله برای شما مفید بوده و اطلاعات کافی در خصوص دادگاه صلح و نحوه عملکرد این مرجع قضایی را در اختیار شما قرار داده باشد. در صورتی که با سؤال یا ابهامی در این زمینه مواجه هستید، میتوانید پرسش خود را در قسمت دیدگاهها درج نمایید تا در اسرع وقت به آنها پاسخ داده شود. در صورت نیاز به دریافت مشاوره تخصصی نیز میتوانید از طریق شماره تماس یا فرم ارتباطی با ما در ارتباط باشید.
خانم امالبنین تنکابنی رضایی، وکیل پایه یک دادگستری و مدیر مجموعه وکیل سؤال، با سالها تجربه در زمینه ارائه خدمات حقوقی، شخصاً بر کیفیت خدمات ارائه شده نظارت خواهند داشت.
وکیل سؤال – همراه شما در مسیر عدالت
دادگاه صلح یک نهاد قضائی تازه تأسیس است که تشکیل آن به موجب قانون جدید شورای حل اختلاف مصوب سال 1402 شروع به کار نموده است.
با تأسیس دادگاه صلح رسیدگی به دعاوی موضوع صلاحیت شورای حل اختلاف به دادگاه صلح واگذار شده است. بنابراین رسیدگی قضائی و صدور رأی تنها در صلاحیت دادگاه صلح قرار دارد. شورای حل اختلاف تنها در موارد حصول صلح و سازش میتوانند اقدام نمایند و صلاحیت صدور رأی ندارند.
رسیدگی به دعاوی راجع به جهیزیه، مهریه و نفقه زمانی در صلاحیت دادگاه صلح قرار میگیرد که دو شرط زیر وجود داشته باشد: 1 . خواسته دعوای راجع به جهیزیه، مهریه و نفقه بیش از 100 میلیون تومان نباشد؛ 2 . دعوای راجع به جهیزیه، مهریه و نفقه در ضمن دعوای مربوط به طلاق طرح نشده و به صورت مستقل در دادگاه طرح شده باشد. در غیر این صورت، رسیدگی به دعاوی راجع به جهیزیه، مهریه و نفقه در صلاحیت دادگاه خانواده خواهد بود.
خیر. دادگاههای صلح در حوزه قضائی شهرستانها در حال تأسیس هستند. در حوزه قضائی بخشها، دادگاه بخش صلاحیت رسیدگی به پروندههای موضوع صلاحیت دادگاه صلح را بر عهده خواهد داشت.
دادگاه صلح میتواند جهت حصول صلح و سازش پرونده را به شورای حل اختلاف ارجاع دهد. انجام این امر منوط به درخواست طرفین یا رضایت آنها نسبت به ارجاع پرونده میباشد.یعنی هم خودشان می توانند درخواست ارجاه پرونده به شورا نمایند و هم دادگاه صلح میتواند این کار را انجام دهد و در مورد دوم اگر طرفین مخالفت کنند، دادگاه صلح باید خود به پرونده رسیدگی قضایی نماید.
شورای حل اختلاف 2 ماه مهلت دارد تا مقدمات صلح و سازش را میان طرفین دعوا فراهم آورد. چنانچه در این مدت، سازش حاصل نشود، پرونده مجدداً به دادگاه صلح ارجاع میشود تا این مرجع مطابق اصول دادرسی اقدام به رسیدگی و صدور حکم نماید.
اصولاً آرای صادره از دادگاههای صلح غیرقابل تجدیدنظرخواهی هستند. اما در 8 مورد استثنایی به شرحی که در این مقاله توضیح داده شد، امکان تجدیدنظرخواهی از آرای صادره از دادگاه صلح وجود دارد.
نسبت به آرای قابل تجدیدنظرخواهی صادره از دادگاه صلح میتوان نزد دادگاه تجدید نظر استان اقدام به تجدیدنظرخواهی نمود.
خیر،دادگاه صلح بدون تنظیم کیفرخواست به پرونده های کیفری که در صلاحیت آن است رسیدگی میکند.
خیر،دعاوی راجع به اموال غیرمنقول فاقد سندرسمی در صلاحیت دادگاههای صلح نمی باشد.
دادگاههای صلح فقط راجع به دعاوی اشخاص حقیقی و حقوقی خصوصی، صالح به رسیدگی است. یعنی راجع به دعاوی دولتی و موسسات عمومی غیردولتی مثل شهرداری، صالح به رسیدگی نیست. فقط نسبت به دعاوی اصلاح شناسنامه و تغییرنام که خوانده آن ثبتاحوال است صالح خواهد بود.
رسیدگی به دعاوی غیرمالی در صلاحیت دادگاههای صلح نیست مگر دعاوی تصرف عدوانی، مزاحمت و ممانعت از حق، تخلیه عین مستاجره، حصروراثت، تحریرترکه، مهروموم و رفع آن و تامین دلیل.
بسیار عالی و کامل بود. ممنونم 🙏🏻👌🏻
خوشحالیم که پستمون براتون مفید بوده.
مطالب خوب بود . ولی سوالی که مطرح هست این که در پرونده ای که خواسته ده میلیون هست و خسارت تاخیر تادیه بیش از صد میلیون آیا رای صادر دادگاه صلح در این خصوص قابل تجدید نظر هست یا ملاک خواسته اصلی ده میلیون تومان هست
با سلام. تشکر از حسن توجه شما. با توجه به نص قانون شوراهای حل اختلاف، به نظر میرسد نصاب خواسته اهمیت دارد نه رایی که صادر می شود.