یکی از مهمترین مسائل مربوط به ازدواج که هر شخصی با آن مواجه میشود، موضوع مهریه و تعیین آن است. از گذشته تاکنون سنت تعیین مهریه در ازدواجهای مسلمانان، اعم از ازدواج دائم و موقت، وجود داشته است. این موضوع در کتب فقهی نیز مورد بررسیهای بسیاری قرار گرفته است. در نتیجه، هر زن و شوهری پیش از انعقاد عقد نکاح مهریه مشخص و معینی را برای زوجه در نظر گرفته و نسبت به میزان آن با یکدیگر توافق مینمایند. از این رو، مهریه یکی از مهمترین حقوق مالی زوجه محسوب میشود و ضروری است که هر شخصی اطلاعات حقوقی کافی نسبت به این موضوع و نحوه مطالبه و وصول مهریه داشته باشد. به همین خاطر، این گفتار به بررسی این موضوع اختصاص داده شده است.
با وجود آن که در قانون مدنی، قانون حمایت خانواده و هیچ یک از قوانین دیگر، تعریف مشخصی از مهریه ارائه نشده است؛ اما میتوان آن را به عنوان یکی از حقوق مالی زنان تعریف نمود که پس از ازدواج به آنها تعلق میگیرد. در کتب فقهی، مهریه ماهیتاً به نوعی هدیه از طرف زوج به زوجه تعریف شده است. اما در حال حاضر، تبدیل به یکی از حقوق مالی زنان شده است.
در نتیجه، هر چیزی که مالیت داشته باشد (یعنی در نظر عرف، شرع و قانون دارای ارزش اقتصادی و قابل معامله باشد) و قابل تملک باشد، میتواند به عنوان مهریه تعیین شود. در عرف جامعه امروزه، مهریه معمولاً به صورت تعداد مشخصی سکه بهار آزادی تعیین میشود؛ اما ملک، اتوموبیل، وجه نقد یا حتی اموالی با ارزش اقتصادی پایینتر مانند پارچه، فرش و غیره نیز میتوانند به عنوان مهریه تعیین شوند.
مبلغ مهریه پیش از انعقاد عقد نکاح مورد توافق زوجین قرار گرفته و مبلغ توافقی در سند ازدواج آنها درج میشود. به موجب 1082 قانون مدنی، به مجرد جاری شدن صیغه نکاح زن مالک مهر شده و میتواند آن را از همسرش مطالبه نماید. اما امروزه در اغلب موارد مطالبه مهریه از سوی زوجه در زمان طلاق یا وقوع اختلافات خانوادگی و زناشویی بین زوجین اتفاق میافتد.
مهریهای که زوجین با توافق یکدیگر تعیین مینمایند بایستی دارای شرایطی باشد تا قانونی و قابل مطالبه به شمار آید. این شرایط عبارتند از:
در شریعت و قوانین کشور ما، عقد ازدواج به دو صورت دائم و موقت قابل انعقاد است. ازدواج دائم و موقت از نظرات گوناگونی با یکدیگر تفاوت دارند. اما اصلیترین تفاوت آنها در خصوص مدت زمان و محدود بودن زوجیت در نکاح موقت به مدت زمان مشخصی است که با توافق زوجین تعیین میشود.
ازدواج دائم و موقت از حیث مهریه نیز متفاوت از یکدیگر هستند. در ازدواج موقت تعیین مهریه شرط صحت عقد است و نکاح موقتی که بدون تعیین مهریه منعقد شود، باطل به شمار میآید. اما در ازدواج دائم، تعیین مهریه شرط صحت عقد نیست و امکان انعقاد ازدواج دائم بدون تعیین مهریه نیز وجود دارد. در چنین مواردی، زوجین پس از ازدواج میتوانند مقدار مهریه را تعیین نمایند.
با توجه به اینکه در سطح جامعه، ازدواج دائم رواج بیشتری داشته و مورد حمایتهای بیشتری نیز از سمت قانونگذار قرار گرفته است، مطالب مندرج در ادامه این مقاله ناظر به مهریه در نکاح دائم تهیه شدهاند.
از گشته در کتب فقهی مهریه به انواع مختلفی از حیث نحوه تعیین دستهبندی شده است. این تقسیمبندی به شرحی که در ادامه بیان میشود در قانون مدنی نیز مورد اشاره قرار گرفته است:
هر مهریهای که پیش از ازدواج با توافق زوجین تعیین میشود، مهرالمسمی نامیده میشود. در اغلب موارد نیز مهریه زوجه از نوع مهمرالمسمی است. مهرالمسمی ممکن است هر مالی باشد که طرفین نسبت به آن توافق نمودهاند، مثل سکه، ملک و غیره.
در برخی موارد خاص قانونگذار زوجه را مستحق مهرالمثل دانسته است؛ مانند مواردی که مهرالمسمی مجهول بوده یا مالیت ندارد. در واقع، مهرالمثل مهریه رایج زنانی با وضعیت مشابه زوجه است که مبلغ آن توسط قاضی تعیین میشود. وضعیت زوجه از قبیل سن، تحصیلات، وضعیت خانوادگی و غیره در تعیین میزان مهرالمثل مؤثر است.
برخلاف مهرالمثل، مهرالمتعه مهریهای است که با توجه به وضعیت اقتصادی زوج تعیین میشود و وضعیت زوجه تأثیری در کاهش یا افزایش میزان آن ندارد. ماده 1093 قانون مدنی در مواردی که عقد نکاح بدون تعیین مهریه منعقد شده باشد و شوهر نیز پیش از وقوع نزدیکی همسرش را طلاق دهد، زن را مستحق دریافت مهرالمتعه دانسته است.
در کتب فقهی از مهریه حضرت زهرا (س) تحت عنوان مهرالسنه یاد میشود که مبلغ آن حدود 500 درهم بوده است. زوجین میتوانند مهریه زوجه را معادل این میزان تعیین کرده و در سند ازدواج میزان آن را مهرالسنه درج نمایند. در این موارد، در زمان مطالبه مهریه توسط زوجه میزان مهریه به نرخ روز محاسبه میشود.
صرف نظر از اینکه مهریه زوجه بر اساس کدام یک از انواع بیان شده تعیین شود، در اسناد ازدواج نوع مهریه بر اساس نحوه پرداخت به یکی از دو صورت زیر تعیین میشود:
مهریه عندالمطالبه در واقع یک دین حال بر عهده زوج است و زوجه هر زمان که بخواهد میتواند آن را مطالبه کند. در صورت مطالبه مهریه عندالمطالبه از سوی زوجه، زوج موظف به پرداخت تمام مهریه است. اما اگر قادر به پرداخت آن به صورت یکجا نباشد، میتواند با اثبات اعسار خود در دادگاه مهریه زوجه را به صورت اقساط بپردازد.
تعیین مهریه به صورت عندالاستطاعه بدین معناست که اصولاً زوج استطاعت مالی برای پرداخت مهریه را ندارد و در صورت مطالبه این مهریه توسط زوجه، وی موظف است ابتدا استطاعت مالی زوج را ثابت کرده و سپس مهریه خود را وصول نماید. در حالی که در مطالبه مهریه عندالمطالبه زوجه تکلیفی به اثبات استطاعت مالی زوج ندارد و در موارد عدم توانایی مالی، زوج موظف به اثبات عدم استطاعت مالی خود است.
با وقوع عقد نکاح زن موظف به تمکین از همسرش، به معنای برقراری رابطه جنسی شده و در مقابل این تمکین استحقاق دریافت نفقه را دارد. هرگاه زن بدون دلیل موجه از تمکین از همسرش سرباز زند، استحقاق دریافت نفقه را از دست خواهد داد. با این حال، ماده 1085 قانون مدنی این امکان را به زوجه داده است تا برای مطالبه مهریهاش بتواند از تمکین از همسرش سرباز زند، بدون آن که حق وی بر دریافت نفقه قطع شود. این حق قانونی در اصطلاح حق حبس نامیده میشود.
زوجه زمانی میتواند از حق حبس برای دریافت نفقه خود استفاده کند که مهریه عندالمطالبه بوده و پس از وقوع عقد از همسرش تمکین ننموده باشد. به صرف یکبار تمکین زن از شوهرش حق حبس وی ساقط شده و در صورت عدم تمکین، استحقاق دریافت نفقه را از دست خواهد داد.
اصولاً مهریه دینی است که بر ذمه شوهر قرار دارد و هیچ کس جز شوهر مسئولیت پرداخت آن را ندارد. با این حال، در زمان تنظیم عقدنامه ممکن است شخص یا اشخاص دیگری مانند پدر زوج به عنوان ضامن پرداخت مهریه عقدنامه را امضاء نمایند. در این شرایط زوج و ضامن به صورت متضامنی مسئول پرداخت مهریه هستند و زوجه میتواند مهریه خود را از هر یک از زوج یا ضامن مطالبه و دریافت نماید.
همانطور که پیشتر اشاره شد، به مجر انعقاد عقد نکاح زوجه مالک مهر شده و میتواند آن را از همسرش مطالبه نماید. بنابراین، مطالبه مهریه الزاماً نبایستی با تقدیم درخواست طلاق، اعم از طلاق از سوی زوج، زوجه یا طلاق توافقی، همراه باشد. به همین خاطر، مطالبه مهریه هم ممکن است همراه با درخواست طلاق انجام شود، هم بدون طرح درخواست طلاق.
به موجب ماده 29 قانون حمایت خانواده مصوب سال 1391، دادگاههای خانواده موظفند در فرایند صدور رأی طلاق نسبت به دیگر حقوق مالی و غیرمالی زوجین مانند مهریه زوجه، حضانت فرزندان، نفقه زوجه و غیره نیز تعیین تکلیف نمایند. در نتیجه، زوجه میتواند در فرایند طلاق مهریه خود را از دادگاه خانواده مطالبه کرده و این دادگاه در ضمن رأی خود نسبت به پرداخت این دین یا ابراء شوهر از پرداخت مهریه نیز حکم میدهد. اما در موارد مطالبه مهریه بدون تقدیم دادخواست طلاق، زوجه میتواند به روشهایی که در ادامه بیان میشود، مهریه خود را مطالبه نماید.
هر خانمی میتواند بدون نیاز به طرح دادخواست طلاق، مهریه خود را به یکی از دو صورت زیر مطالبه نماید:
زوجه میتواند با مراجعه به دادگاه و تقدیم دادخواست به طرفیت زوج مهریه خود را مطالبه نماید. به این منظور، زوجه بایستی به ترتیب زیر اقدام نماید:
1 . ثبت نام در سامانه ثنا و ایجاد پروفایل شخصی در این سامانه
2 . تهیه و تنظیم دادخواست مطالبه مهریه
3 . ثبت دادخواست مطالبه مهریه در سامانه ثنا از طریق مراجعه به یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیک
پس از ثبت دادخواست در سامانه ثنا و پرداخت هزینه دادرسی توسط زوجه، فرایند رسیدگی به دادخواست زوجه در دادگاه خانواده آغاز خواهد شد. قاضی دادگاه خانواده اقدام به بررسی دادخواست و مدارک موجود کرده و حکم قطعی و لازمالاجرا بر پرداخت مهریه را صادر مینماید. در صورت اجتناب شوهر از پرداخت مهر علیرغم صدور حکم قطعی دادگاه، زوجه میتواند با مراجعه به واحد اجرای احکام مدنی دادگاه حکم دادگاه را اجرا نماید.
به موجب بند 3 ماده 12 قانون جدید شورای حل اختلاف، چنانچه طرح دادخواست مطالبه مهریه بدون طرح دادخواست طلاق بوده و میزان مهریه نیز کمتر از 100 میلیون تومان باشد، رسیدگی به این دادخواست در صلاحیت دادگاه صلح قرار خواهد داشت. بنابراین، زوجه برای مطالبه مهریه کمتر از 100 میلیون تومان موظف است مطابق مراحل بیان شده، دادخواست مطالبه مهریه را تنظیم کرده و در سامنه ثنا به ثبت برساند. اما رسیدگی به این دادخواست در دادگاه صلح انجام خواهد شد، نه دادگاه خانواده
با توجه به اینکه سند ازدواج یک سند رسمی است، زوجه میتواند با مراجعه به اداره ثبت به سادهترین و سریعترین روش ممکن، مهریه خود را وصول نماید. چنانچه زوج اموالی داشته باشد که زوجه بتواند مهریه خود را از محل این اموال دریافت نماید، مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت روشی کارآمد و مناسب به شمار میآید.
به این منظور، زوجه یا وکیل وی بایستی به دفترخانه محل وقوع عقد مراجعه کرده و اموال شوهر را که قابل توقیف هستند معرفی نمایند. سردفتر مربوطه با بررسی مدارک اجرائیه را صادر کرده و پرونده را به اداره ثبت ارسال میکند. اداره ثبت پس از وصول پرونده، اموال معرفیشده زوج را توقیف کرده و با ابلاغ این موضوع به زوج ده روز مهلت برای پرداخت مهریه میدهد. ابلاغ این موضوع به زوج از طریق سامانه ثنا انجام میشود. چنانچه زوج در این مدت اقدام به پرداخت مهریه نکند، اموال توقیفی توسط کارشناس قیمتگذاری شده و به مزایده گذاشته میشود و از محل مزایده اموال مهریه زوجه پرداخت میشود.
در مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت، زوجه بایستی توجه داشته باشد که صرفاً مهریههایی از این طریق قابل مطالبه هستند که مشروعیت و ارزش اقتصادی داشته و حدود آن مشخص و معلوم باشد؛ مانند سکه بهار آزادی یا وجه نقد. در نتیجه مهریههایی چون سفر حج که در تعیین مهر متداول است، قابل مطالبه از طریق اداره ثبت نیستند.
زوجه یا وکیل وی پیش از مراجعه به دفترخانه به منظور مطالبه مهریه بایستی مدارک زیر را تهیه کرده و آنجا ارائه نمایند:
1 . اصل سند ازدواج
2 . اصل یا کپی مدارک هویتی (اعم از شناسنامه و کارت ملی)
3 . وکالتنامه وکیل (در صورت طرح درخواست توسط وکیل)
با توجه به نکات بیان شده میتوان تفاوتهای مطالبه مهریه از طریق دادگاه و اداره ثبت را به شرح زیر بیان کرد:
1 . مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت در مدت زمان کوتاهتری نسبت به مطالبه مهر از طریق دادگاه انجام میشود؛ زیرا نیازی به تعیین وقت دادرسی و تشکیل جلسه رسیدگی ندارد.
2 . در مطالبه مهریه از طریق دادگاه پرداخت هزینه دادرسی بر عهده زوجه (خواهان) است، اما پرداخت حقالاجرای مقرر در خصوص مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت بر عهده زوج قرار دارد.
3 . در مواردی که مهریه زوجه تعداد مشخصی سکه بهار آزادی تعیین شده باشد و این میزان از طریق اداره ثبت مطالبه شود، ملاک پرداخت قیمت سکه در روز ثبت درخواست است؛ اما در موارد مطالبه مهر از طریق دادگاه ملاک پرداخت قیمت سکه در روز اجرای حکم است
زوجه برای به اجرا گذاشتن مهریه خود موظف به معرفی اموال قابل توقیف زوج میباشد. هر یک از اموال منقول یا غیرمنقول زوج که جزو مستثنیات دین نباشند، به منظور توقیف قابل معرفی هستند. از جمله اموال قابل توقیف زوج میتوان موارد زیر را نام برد:
هر ملک یا مال غیرمنقولی که متعلق به زوج بوده و جزو مستثنیات دین نباشند، قابل توقیف به شمار میآید. بنابراین زمین، آپارتمان، ویلا، مغازه یا شرکت متعلق به زوج قابل توقیف برای مطالبه مهریه هستند.
زوجه میتواند هر خودرو یا اتوموبیلی را که متعلق به زوج بوده و جزو مستثنیات دین نباشد به منظور توقیف معرفی نماید؛ مانند خودروی سواری، تراکتور یا … .
حسابهای و سپردههای بانکی زوج نیز از دیگر اموالی هستند که به منظور مطالبه مهریه قابل توقیف هستند.
امروزه بسیاری از افراد داراییهای خود را تبدیل به سهام شرکت یا بورس مینمایند. با توجه به ارزش اقتصادی این نوع سهامها، سهام متعلق به شوهر نیز به منظور مطالبه مهریه قابل توقیف هستند.
مطالبات شوهر از اشخاص ثالث جزو داراییهای مثبت زوج به شمار میآید. به همین خاطر، زوجه برای توقیف اموال شوهر میتواند مطالبات شوهر را نیز معرفی نماید.
چنانچه شوهر کارمند دولت بوده و فیش حقوقی ثابت و مشخصی داشته باشد، قسمتی از حقوق پرسنلی وی قابل توقیف میباشد. این میزان در موارد داشتن همسر و فرزند تا سقف یک چهارم از حقوق و در موارد نداشتن همسر و فرزند تا سقف یک سوم از حقوق است. این امکان در خصوص اشخاصی که به مشاغل آزاد اشتغال دارند وجود ندارد.
در صورتی که شوهر بازنشسته و دارای حقوق بازنشستگی ثابت و مشخصی باشد، امکان توقیف حقوق بازنشستگی وی برای مطالبه مهریه مانند توقیف حقوق پرسنلی کارمندان وجود دارد. با این تفاوت که توقیف حقوق بازنشستگی در هر صورت تنها تا سقف یک چهارم میزان حقوق وجود دارد.
بایستی توجه داشت که کلیه اموال شوهر قابل توقیف به منظور مطالبه مهر نیستند. برخی از اموال در دسته مستثنیات دین قرار گرفته و امکان توقیف آنها وجود ندارد. در واقع، مستثنیات دین، داراییهای حداقلی است که هر شخص برای ادامه زندگی خود به آنها نیاز دارد و به همین خاطر امکان توقیف آنها وجود ندارد. این موارد عبارتند از:
1 . منزل مسکونی متعارف در شأن زوج
2 . لوازم زندگی در حد متعارف و مورد نیاز زوج و افراد تحت تکفل وی
3 . مواد غذایی موجود در منزل زوج
4 . خط تلفن همراه زوج
5 . وسایل و ابزار کار زوج؛ مانند خودروی تاکسی راننده یا ادوات کشاورزی کشاورز و …
6 . کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی شوهر
7 . در صورتی که شوهر مستاجر باشد، مبلغ ودیعهای که ضمن عقد اجاره به موجر پرداخت میشود، مشروط بر اینکه پرداخت اجاره بها بدون آن ودیعه، با عسر و حرج برای شوهر همراه بوده و آپارتمان یا خانه مورد اجاره، مورد نیاز زوج بوده و بالاتر از شأن او نباشد.
متأسفانه در برخی موارد آقایان علیرغم تعهد به پرداخت مهریه و آگاهی از مطالبه مهر توسط زوجه اقدام به نقل و انتقال صوری اموال خود به سایرین مینمایند تا زوجه نتواند از محل اموال زوج مهریه خود را وصول نماید. اقداماتی چون انتقال مال به بستگان، فروش اموال به قیمت ناچیز، صلح اموال، هبه اموال و ایجاد تعهدات صوری از مصادیق معامله به قصد فرار از دین مهریه به شمار میآیند.
ماده 218 قانون مدنی معامله به قصد فرار از دین را از حیث حقوقی باطل دانسته است. ماده 21 قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی نیز برای برای جلوگیری از انجام معاملات صوری به قصد فرار از دین اقدام به جرمانگاری این موضوع نموده است. ماده 21 قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی در این خصوص مقرر داشته است که: «انتقال مال به دیگری به هر نحو به وسیله مدیون با انگیزه فرار از ادای دین به نحوی که باقیمانده اموال برای پرداخت دیون کافی نباشد، موجب حبس تعزیری یا جزای نقدی درجه شش (حبس بیش از 6 ماه تا 2 سال و جزای نقدی بیش 200 میلیون تا 800 میلیون ریال) یا جزای نقدی معادل نصف محکومٌ به یا هر دو مجازات می شود و در صورتی که منتقلٌ الیه نیز با علم به موضوع اقدام کرده باشد در حکم شریک جرم است. در این صورت عین آن مال و در صورت تلف یا انتقال، مثل یا قیمت آن از اموال انتقال گیرنده به عنوان جریمه اخذ و محکوم ٌبه از محل آن استیفا خواهد شد».
چنانچه زوج به قصد فرار از پرداخت مهریه اقدام به انجام معامله یا معاملات صوری نموده باشد، زوجه میتواند با اثبات موارد زیر صوری بودن معاملات زوج را ثابت کرده و علاوه بر وصول مهریه خود، موجب محکومیت زوج به مجازات مقرر در ماده 21 قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی نیز بشود. این شرایط عبارتند از:
اعسار بدین معناست که شخص مدیون تمکن مالی کافی برای پرداخت بدهی خود نداشته باشد. چنانچه زوج به پرداخت مهریه محکوم شده و قادر به پرداخت آن نباشد، میتواند اعسار خود را در دادگاه ثابت کرده و برای پرداخت مهریه تقاضای مهلت یا تقسیط نماید. در صورت اثبات اعسار زوج، معمولاً دادگاه اقدام به تقسیط بدهی زوج مینماید. قسطبندی پرداخت مهریه با توجه به شرایط مالی و درآمدی زوج انجام میشود و ممکن است زوج موظف به پرداخت هر سکه به صورت ماهانه، سه ماه یکبار یا با مهلتهای بیشتر شود.
چنانچه زوج محکوم به پرداخت مهریه شده و از پرداخت آن ناتوان باشد بایستی یک دادخواست اعسار تنظیم کرده و در سامانه ثنا به ثبت برساند. دادخواست اعسار زوج در دادگاه خانواده مورد رسیدگی قرار گرفته و قاضی دادگاه خانواده با بررسی مدارک و شواهد موجود و استماع اظهارات طرفین نسبت به موضوع اعسار یا عدم اعسار زوج تصمیمگیری خواهد نمود.
چنانچه زوج موفق به اثبات اعسار خود در دادگاه شده و بتواند حکم اعسار خود را دریافت نماید، از مزایای تقسیط مهریه بهرهمند شده و میتواند مهریه زوجه را به صورت اقساطی بپردازد. علاوه بر این، امکان جلب یا حبس زوج معسر به علت عدم پرداخت مهریه نیز وجود نخواهد داشت.
جلب یا حبس آقایان به علت ناتوانی از پرداخت مهریه یکی از مشکلاتی بود که جامعه با آن روبهرو بوده است. به دنبال افزایش این دعاوی، در ماده 22 قانون حمایت خانواده سقف عددی مشخصی برای مطالبه مهریه تعیین شده است. به موجب این ماده، پرداخت مهریههای بیش از 110 سکه بهار آزادی یا معادل آن، حتی در صورتی که به صورت عندالمطالبه تعیین شده باشند، مشروط به استطاعت مالی زوج شده است. این بدین معنا نیست که امکان تعیین و ثبت مهریه بیش از 110 سکه وجود ندارد؛ بلکه زوجین میتوانند با توافق یکدیگر هر تعداد سکه یا هر چیز دیگری را به عنوان مهریه تعیین نمایند؛ اما در خصوص مطالبه مهریه زوج اصل بر این است که زوج صرفاً استطاعت پرداخت 110 سکه یا معادل آن را داشته و پرداخت مازاد این مقدار منوط به اثبات استطاعت زوج شده است. با توجه به تعریف سقف عددی برای مطالبه مهریه، امکان دریافت حکم جلب زوج مطابق قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی در موارد اجتناب از پرداخت مهریه تنها تا سقف 110 سکه وجود دارد.
با این تفسیر میتوان در خصوص دریافت دستور جلب مهریه سه فرض به شرح زیر در نظر گرفت:
چنانچه مهریه کمتر از 110 سکه بهار آزادی یا معادل آن به صورت عندالمطالبه تعیین شده باشد، زوجه میتواند تمام مهریه خود را مطالبه نماید و در صورت اجتناب زوج از پرداخت بدهی، میتوان حکم جلب زوج را گرفت.
در صورتی که مهریه دقیقاً به میزان 110 سکه عندالمطالبه تعیین شده باشد نیز مانند فرض نخست زوج موظف به پرداخت تمام مبلغ مهریه است. در غیر این صورت طبق قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی امکان دریافت حکم جلب زوج وجود دارد.
در مواردی که مهریه تعیین شده بیش از 110 سکه بهار آزادی به صورت عندالمطالبه باشد، زوج موظف به پرداخت 110 سکه از آن مطابق قانون است و در صورت امتناع از پرداخت آن امکان دریافت حکم جلب زوج وجود دارد. نسبت به مازاد 110 سکه نیز وضعیت زوج از حیث استطاعت مالی مورد توجه قرار میگیرد و در صورت عدم استطاعت زوج بر پرداخت مازاد این مبلغ امکان دریافت حکم جلب زوج وجود ندارد.
برخی مواقع پس از تعیین مهر و وقوع عقد ازدواج یا گذشت چند سال از زندگی مشترک زوجین ممکن است زوجه قصد صرف نظر کردن از تمام یا قسمتی از مهریه خود و بخشیدن آن به همسرش را داشته باشد. هر زنی که اهلیت داشته و در وضعیت سلامت عقلانی قرار داشته باشد میتواند با اختیار خود مهریه خود را به همسرش ببخشد.
زوجه برای بخشیدن مهریه خود بایستی با در دست داشتن سند ازدواج و مدارک هویتی خود به دفترخانه اسناد رسمی مراجعه کرده و با تنظیم یک سند رسمی مهریه خود را ببخشد. هر چند که ببخش مهریه به صورت شفاهی یا به موجب سند عادی نیز امکانپذیر است؛ اما تنظیم سند رسمی بخشش مهریه مطمئنترین راه است.
جز در مواردی که قرار است زوجه در مقابل بخشش مهریه از همسرش حق طلاق را دریافت نماید، نیازی به حضور زوج در دفترخانه برای بخشش مهر نیست. دفتردار موضوع بخشش مهر توسط زوجه را در یک سند رسمی تنظیم کرده و پس از امضای این سند توسط زوجه، دفتردار نامهای به دفتر ازدواج و طلاق محل وقوع عقد ارسال میکند تا موضوع بخشش مهر در بخش ملاحظات عقدنامه ذکر شود.
سند رسمی بخشش مهریه توسط زوجه در قالبهای حقوقی گوناگونی قابل تنظیم است. انتخاب هر یک از این قالبها آثار حقوقی گوانگونی به دنبال خواهد داشت. به طور کلی، بخشش مهریه در یکی از قالبهای زیر قابل انجام است:
1 . ابراء: ابراء از عوامل سقوط تعهدات است. زوجه از طریق ابراء، ذمه شوهر را نسبت به مهریه بری مینماید.
2 . بذل: منظور از بذل بخشش کامل و بدون قید و شرط مهریه است. شکل تام بخشش مهریه بخشیدن آن در قالب بذل به شمار میآید.
3 . هبه: هبه به معنای بخشیدن و هدیه دادن است. احکام مربوط به هبه به صورت کامل در قانون مدنی بیان شده است. یکی از موارد رایج بخشش مهریه، بخشیدن آن در قالب هبه است.
4 . صلح: صلح عقد لازمی است که از جمله عقود معین به شمار میآید. هر قرارداد یا توافقی در قالب عقد صلح قابل انعقاد است. بخشش مهریه نیز از جمله مواردی است که میتواند در قالب عقد صلح انجام شود.
5 . اقرار به دریافت: زوجه میتواند بدون دریافت مهریه، با تنظیم یک سند رسمی مبنی بر اقرار به دریافت مهریه، مهریه خود را ببخشد.
در برخی موارد ممکن است زوجه پس از بخشش مهریه از اقدام خود پشیمان شده و علیرغم بخشیدن مهریه درصدد مطالبه آن برآید. در این شرایط بایستی توجه داشت که امکان رجوع از بخشش مهریه بسته به این است که بخشش مهریه در کدام یک از قالبهای فوق انجام شده باشد. زیرا در برخی موارد امکان رجوع از بخشش مهریه وجود دارد و در برخی موارد خیر.
چنانچه بخشیدن مهریه در قالب بذل یا هبه انجام شده باشد، امکان رجوع از بخشیدن مهر برای زن وجود دارد و میتواند مجددا مهریه خود را مطالبه نماید. اما اگر بخشید مهر در قالب ابراء، صلح یا اقرار به دریافت انجام شده باشد، زن حق رجوع از بخشش مهر را نخواهد داشت.
گاهی ممکن است زوجین پس از گذشت چندین سال از تاریخ عقد به دنبال کاهش یا افزایش میزان مهریه مقرر در عقدنامه باشند. با وجود آن که برخی از حقوقدانان تغییر میزان مهریه پس از عقد را پذیرفته و آن را بلااشکال میدانند؛ اما در عمل امکان کاهش یا افزایش میزان مهریه مقرر در عقدنامه وجود ندارد. به موجب رأی وحدت رویه شماره 488 دیوان عدالت اداری در سال 1388 کاهش یا افزایش مهریه بعد از عقد ممکن دانسته نشده است.
با این حال، زوجین میتوانند با استفاده از دیگر راههای حقوقی موجود مانند ابراء، هبه و صلح میزان مهریه را پس از عقد کاهش یا افزایش دهند. برای مثال، زوجه میتواند با ابراء تمام یا قسمتی از مهر میزان آن را کاهش دهد یا اینکه اگر مهریه سه دانگ از یک ملک تعیین شده باشد، زوج میتواند در قالب صلح بلاعوض سه دانگ دیگر از ملک را نیز به زوجه انتقال داده و به صورت غیرمستقیم موجب افزایش میزان مهریه شود.
مهریه موضوعی است که حتی در موارد فوت یکی از زوجین نیز قابل طرح است. به همین خاطر ضروری است تا شرایط مطالبه مهریه پس از فوت هر یک از زوجین را به صورت جداگانه بررسی نماییم.
مهریه دینی است که بر ذمه شوهر قرار دارد و حتی پس از فوت شوهر نیز زن میتواند مهریه خود را از محل ماترک وی دریافت نماید. نحوه مطالبه مهریه پس از فوت شوهر تفاوتی با نحوه مطالبه مهر در زمان حیات شوهر ندارد. پس از فوت شوهر نیز زن میتواند به هر یک از دو روش مراجعه به اداره ثبت یا تقدیم دادخواست به دادگاه مهریه خود را از محل ماترک زوج مطالبه نماید. البته اگر، ماترک زوج کفاف پرداخت مهریه زوج را ندهد امکان دریافت مهر تنها به میزان ترکه وجود دارد و امکان دریافت مازاد آن منتفی است.
شایان ذکر است که در مطالبه مهریه پس از فوت شوهر تفاوتی در وقوع یا عدم وقوع نزدیکی وجود ندارد و در هر صورتی، زوجه استحقاق دریافت تمام مهر را دارد.
فوت زن نیز مانند فوت شوهر موجب اسقاط مهر نخواهد شد. پس از فوت زن، ورثه وی میتوانند مهریه متوفی را از همسرش مطالبه نمایند و شوهر نیز موظف به پرداخت مهریه همسر متوفی خود است. مهریه زوجه متوفی مطابق قانون ارث بین ورثه وی، یعنی فرزندان و والدین یا وراث طبقات دوم یا سوم تقسیم میشود. شایان ذکر است که زوج نیز از بخشی از مهریه همسر خود ارث میبرد و نیازی به پرداخت این مبلغ وجود ندارد (نیمی از مبلغ مهریه در صورتی که زوجه فاقد فرزند باشد و یک چهارم مهریه در صورتی که زوجه فرزند داشته باشد).
با توجه به اینکه در اغلب موارد مطالبه و دریافت مهریه همراه با طرح دعاوی طلاق از سوی یکی از زوجین یا به صورت مشترک است، بهتر است وضعیت مهریه و دریافت آن در هر یک از اقسام طلاق مورد بررسی قرار گیرد.
مطابق شریعت اسلام و قوانین کشور ما حق طلاق به شوهر تعلق دارد. در نتیجه، شوهر میتواند با رعایت شرایط مقرر قانونی همسر خود را طلاق دهد. یکی از شرایط قانونی لازم در موارد طرح دادخواست طلاق از جانب زوج برای صدور حکم طلاق از سوی دادگاه، پرداخت مهریه و تعیین تکلیف در خصوص کلیه حقوق مالی و غیرمالی زوجه است. در نتیجه، در صورت طرح دادخواست طلاق از جانب زوج شوهر موظف به پرداخت تمام مهریه است.
طرح درخواست طلاق از جانب زوجه معمولاً همراه با اثبات عسر و حرج زوجه در ادامه زندگی مشترک یا با استناد به شروط ضمن عقد انجام میشود. با این حال، رویه محاکم در رسیدگی به موارد درخواست طلاق از جانب زوجه این است که صدور حکم الزام زوج به طلاق یا احراز شرایط اعمال وکالت زوجه در طلاق پس از بذل تمام یا قسمتی از مهریه از جانب زوجه اتفاق میافتد. در واقع، دادگاه گذشت زن از بخشی از حقوق مالی خود را نشانهای بر عسر و حرج زن در ادامه زندگی مشترک دانسته و بر این مبنا درخواست طلاق از جانب زوجه را میپذیرد.
طلاق توافقی به عنوان سادهترین و سریعترین نوع طلاق شناخته میشود؛ زیرا زوجین نسبت به جدایی و مسائل پیرامونی آن با یکدیگر به اتفاق نظر رسیدهاند. یکی از مهمترین مسائلی که زوجین در فرایند طلاق توافقی با یکدیگر به اتفاق نظر رسیده و در توافقنامه خود درج مینمایند، موضوع مهریه است. زوجین میتوانند هر توافقی نسبت به این موضوع نمایند، این توافق ممکن است ناظر به پرداخت تمام مهر، عدم پرداخت تمام مهر یا پرداخت بخشی از آن باشد. حتی ممکن است، زوجین نسبت به پرداخت مال دیگری به عنوان مهریه با یکدیگر توافق نمایند.
ارزهای دیجیتال یا رمزارزها یکی از انواع جدید داراییهاست که امروزه در بین مردم رواج و محبوبیت بسیاری یافته است. به همین خاطر، این موضوع مطرح شده است که آیا تعیین ارز دیجیتال به عنوان مهریه صحیح است یا خیر. در این خصوص بایستی توجه داشت که ماده 1078 قانون مدنی شروط مالیت داشتن، مشروعیت داشتن و قابل تملک بودن را برای مهریه ضروری دانسته است. رمزارزها نیز این شروط را دارا هستند. به همین خاطر، به نظر میرسد که تعیین رمزارز به عنوان مهریه مانع حقوقی به دنبال نخواهد داشت. هر چند که قوانین ایران موضع مشخصی نسبت به این موضوع ندارند.
علاوه بر این، بایستی توجه داشت که نوسانات قیمتی رمزارزها ممکن است موجب ایجاد مشکلاتی در فرایند مطالبه مهریه شود.
به منظور کسب اطلاعات بیشتر در خصوص تعیین ارز دیجیتال به عنوان مهریه میتوانید مقاله «آیا میتوان ارز دیجیتال را به عنوان مهریه تعیین کرد؟ بررسی حقوقی و قانونی» را در وب سایت وکیل سوال مطالعه نمایید.
بسته به اینکه مطالبه مهریه به چه طریقی انجام شود، هزینه مطالبه آن و مسئولیت پرداخت این هزینه به شرح زیر متفاوت خواهد بود:
در موارد ثبت دادخواست مطالبه مهریه در سامانه ثنا و رسیدگی به این دادخواست در دادگاه خانواده یا دادگاه صلح، هزینه دادرسی لازم به میزان 3/5 درصد مهریه است که زوجه موظف به پرداخت آن است.
در صورت مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت، در ابتدا زوجه موظف به پرداخت هزینه ثبت و صدور اجرائیه در دفترخانه مطابق تعرفه تعیین شده میباشد. پس از اجرا و وصول مهریه نیز یک بیستم از مبلغ مهر توسط زوج به عنوان هزینه اجرا پرداخت میشود که در اصطلاح نیم عشر اجرایی مهر نامیده میشود.
چنانچه مهریه به صورت تعداد مشخصی سکه یا ملک یا هر مال دیگری تعیین شده باشد، با افزایش نرخ تورم ارزش اقتصادی مهریه نیز افزایش یافته و زوجه در زمان دریافت، مهریه خود را به نرخ روز سکه یا هر مال دیگری دریافت مینماید. اما برخی از مهریهها به صورت مبلغ مشخصی وجه نقد تعیین شدهاند، مانند 10 هزار تومان، 50 هزار تومان و غیره. با گذشت چندین سال از تاریخ انعقاد عقد نکاح این قبیل مهریهها ارزش اقتصادی خود را از دست دادهاند و پرداخت مهر به میزان مقرر در عقدنامه هیچ کمکی به زوجه نمینماید.
از این رو با الحاق یک تبصره به ماده 1082 قانون مدنی در سال 1376 مقرر شد که مهریههایی که به شکل وجه نقد تعیین شدهاند بایستی متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تآدیه نسبت به سال اجرای عقد محاسبه و پرداخت شوند. شاخص تغییر قیمت سالانه توسط بانک مرکزی اعلام شده است. به این منظور، برای دریافت مهریه وجه نقد شاخص کل یک سال قبل از سال مطالبه مهر تقسیم بر شاخص کل سال وقوع عقد شده و نتیجه آن ضربدر میزان مهریه تعیین شده میشود.
مهریه یک حق مالی متعلق به زوجه است که در اغلب موارد میتواند آن را مطالبه نماید. موارد عدم تعلق مهر به زوجه موارد محدودی است. با این حال، ضروری است چند فرض استثنایی که موجب عدم تعلق تمام یا بخشی از مهر به زوجه میشود را مورد بررسی قرار دهیم.
مواد 1122 و 1123 قانون مدنی عیوب اختصاصی زنان و مردان را که وجود آنها موجب ایجاد حق فسخ برای طرف مقابل میشود را برشمرده است. در صورت وجود هر یک از این عیوب در یکی از زوجین، طرف مقابل میتواند عقد نکاح را فسخ نماید. با فسخ نکاح مهریه نیز ساقط میشود. به همین خاطر، در صورت فسخ نکاح پیش از وقوع نزدیکی، زن استحقاق دریافت مهر را ندارد. مگر در مواردی که فسخ نکاح به علت عنن زوج باشد؛ در این شرایط زوجه استحقاق دریافت نصف مهر را دارد.
چنانچه زوجین پیش از وقوع نزدیکی از یکدیگر جدا شوند، زن تنها استحقاق دریافت نیمی از مهر را داشته و نمیتواند تمام مهر را مطالبه کند. برای مثال، اگر عقد نکاح با مهریه 14 سکه منعقد شده و زوجین پیش از وقوع نزدیکی از یکدیگر جدا شوند، زن تنها استحقاق دریافت 7 سکه را خواهد داشت. در این موارد، اگر تمام مهر به زوجه پرداخت شده باشد، وی موظف به استرداد نیمی از آن به زوج است.
مهریه نیز مانند هر دین دیگری قابل بخشش از سوی شخص طلبکار است که در اصطلاح حقوقی ابراء نامیده میشود. زوجه میتواند به با تنظیم یک سند رسمی تمام یا قسمتی از مهریه خود را به شوهرش بذل نماید. در این موارد، زن دیگر حق مطالبه و دریافت مهریه را ندارد. هر چند که در برخی موارد خاص حق رجوع از بخشش را دارد.
خیانت و برقراری رابطه نامشروع از سوی زوجه با مردی غیر از همسرش موضوعی است که نه از نظر اخلاقی و نه از نظر قانونی پسندیده به شمار نمیآید. علیرغم آن که اثبات خیانت زوجه حتی در برخی موارد دارای وصف کیفری است، اما مانع دریافت مهر توسط زوجه نمیشود. بسیاری از مردم به اشتباه میپندارند که اثبات خیانت زوجه مانع وی در دریافت مهریه است، در صورتی که این دو موضوع ارتباطی با یکدیگر ندارند.
یکی از موارد تأثیرگذار در مطالبه و پرداخت مهریه، وضعیت زوجه از حیث باکره یا غیرباکره بودن است. چنانچه وقوع طلاق و دریافت مهریه پس از وقوع نزدیکی بین زوجین اتفاق افتد، زوجه غیرباکره تلقی شده و استحقاق دریافت تمام مهر را دارد. اما اگر طلاق پیش از وقوع نزدیکی بین زوجین واقع شود، زوجه باکره تنها استحقاق دریافت نیمی از مهریه را دارد.
در موارد فسخ نکاح نیز زوجه باکره هیچ استحقاقی نسبت به دریافت مهر نخواهد داشت؛ اما زوجه غیرباکره، به علت وقوع نزدیکی مستحق دریافت مهرالمثل خواهد بود.
با توجه به تعیین برخی مهریههای سنگین از طرف برخی از زوجین و افزایش مشکلات مربوط به وصول این قبیل مهریهها، مجلس شورای اسلامی طرح اصلاح قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی و مهریه یا قانون حقالثبت مهریه را در دستور کار قرار دارد. به موجب این طرح که هنوز به تصویب مجلس شورای اسلامی نرسیده است، ثبت مهریه با توجه به میزان آن مستلزم پرداخت هزینه مشخصی تحت عنوان حقالثبت است. امید است که تصویب این طرح موجب پیشگیری از تعیین مهریههای سنگین شود.
در صورت تصویب قانون حقالثبت مهریه، میزان حقالثبت مهریه با توجه به تعداد سکه بدین ترتیب تعیین میشود:
با توجه به تعیین نرخ حقالثبت طبق میزان مهریه، مبلغ حقالثبت نیز مطابق فرمول زیر محاسبه خواهد شد:
حقالثبت مهریه = (نرخ حقالثبت × ارزش کل سکهها) ÷ 100
مطرح شدن موضوع حقالثبت مهریه موجب ایجاد این پرسش میشود که در صورت تصویب این قانون پرداخت، حقالثبت بر عهده چه کسی است. خوشبختانه این موضوع در پیشنویس این طرح مورد بررسی قرار گرفته است و پرداخت حقالثبت مهریه به صورت 50-50 بر عهده زوجین قرار گرفته است. در نتیجه، هر یک از زوجین صرفاً متعهد به پرداخت نیمی از مبلغ حقالثبت خواهد بود.
مهریه موضوعی است که هر یک از افراد جامعه در زمان ازدواج با آن مواجه میشود. به همین خاطر ضروری است که هر شخصی اطلاعات کافی را در این زمینه دارا باشد. در وهله نخست، ضروری است که هر شخصی، اعم از زن یا مرد در زمان ازدواج مشورتها و راهنماییهای لازم در خصوص مهریه را از یک وکیل یا مشاور حقوقی متخصص دریافت نماید تا میزان مهریه به صورت اصولی و قابل مطالبه و پرداخت تعیین شود.
در موارد مطالبه مهریه نیز مشورت با یک وکیل متخصص موجب میشود تا بتوان از بهترین و سریعترین روش موجود مهریه را مطالبه کرد. در صورت نیاز به طرح دادخواست مطالبه مهر در دادگاه، یک وکیل متخصص میتواند دادخواست مربوطه را به صورت اصولی تنظیم کرده و با حضور در جلسات رسیدگی در دادگاه، مهریه زوجه را وصول نماید. زوج نیز در صورت ناتوانی از پرداخت مهر میتواند با کمک یک وکیل متخصص اعسار خود را در دادگاه ثابت کرده و از این طریق بتواند مهریه را تقسیط نماید.
برای آشنایی با رویه قضایی مربوط به تعیین و مطالبه مهریه میتوانید «نمونه آرای قضایی مربوط به مهریه» را در وب سایت وکیل سوال مشاهده نمایید.
یکی از مهمترین مسائلی که همه زوجین در زمان ازدواج، زمان جدایی و حتی در طول دوران زندگی مشترک با آن روبهرو هستند، موضوع مهریه است. مهریه مالی است که به موجب ازدواج، اعم از دائم یا موقت، زن مالک آن شده و مرد موظف به پرداخت آن به همسرش میباشد. زوجین با توافق یکدیگر میتوانند هر مالی را که مالیت داشته و قابل تملک باشد به عنوان مهریه تعیین نمایند. کم یا زیاد بودن ارزش اقتصادی مهریه تأثیری در تعیین و مطالبه آن ندارد. چنانچه مالی به عنوان مهر تعیین شده باشد، زوجه میتواند هر زمان که بخواهد مهریه خود را وصول نماید. امروزه پرداخت و وصول مهریه منوط به رعایت برخی شرایط قانونی شده است که به تفصیل در این مقاله توضیح داده شده است.
امیدواریم که این مقاله برای شما مفید بوده و اطلاعات کافی در خصوص مهریه و نحوه مطالبه آن را در اختیار شما قرار داده باشد. در صورتی که با سؤال یا ابهامی در این زمینه مواجه هستید، میتوانید پرسش خود را در قسمت دیدگاهها درج نمایید تا در اسرع وقت به آنها پاسخ داده شود. در صورت نیاز به دریافت مشاوره تخصصی نیز میتوانید از طریق شماره تماس یا فرم ارتباطی با ما در ارتباط باشید.
خانم امالبنین تنکابنی رضایی، وکیل پایه یک دادگستری و مدیر مجموعه وکیل سؤال، با سالها تجربه در زمینه ارائه خدمات حقوقی، شخصاً بر کیفیت خدمات ارائه شده نظارت خواهند داشت.
وکیل سؤال – همراه شما در مسیر عدالت
مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه از حیث نحوه پرداخت با یکدیگر تفاوت دارند. مهریه عندالمطالبه به محض درخواست زوجه قابل مطالبه است و زوج در صورت عدم توانایی مالی خود موظف به اثبات این موضوع است. اما در مطالبه مهریه عندالاستطاعه اصل بر این است که زوج استطاعت مالی پرداخت را ندارد و زوجه موظف است پیش از مطالبه مهر، توانایی مالی زوج را اثبات نماید.
با وجود آن که مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت به عنوان سادهترین و سریعترین روش مطالبه مهر به شمار میآید، اما بایستی توجه داشت که مطالبه مهر از این طریق منوط به این است که زوجه بتواند اموال قابل توقیف زوج را معرفی نماید. چنانچه زوج اموال قابل توقیف نداشته باشد، زوجه موظف است مهریه خود را از طریق مراجعه به دادگاه مطالبه نماید.
چنانچه دادخواست مطالبه مهریه بدون تقدیم دادخواست طلاق در سامانه ثنا به ثبت رسیده باشد و میزان مهریه نیز کمتر از 100 میلیون تومان باشد، رسیدگی به این دادخواست در صلاحیت دادگاه صلح قرار خواهد گرفت.
بله. قانونگذار برای تعیین مهریه محدودیتی قائل نشده است. زوجین میتوانند هر میزان مهریه را با توافق یکدیگر تعیین نمایند. اما در زمان مطالبه، دریافت مهریه مازاد بر 110 سکه منوط به اثبات استطاعت زوج شده و در واقع، این میزان مهریه عندالاستطاعه به شمار میآید.
اصولاً پدر شوهر مسئولیتی در قبال پرداخت مهریه عروس ندارد؛ مگر اینکه پدر شوهر به عنوان ضامن پرداخت مهر ذیل عقدنامه را امضاء نموده باشد. در این صورت، شوهر و پدر شوهر به صورت متضامنی مسئول پرداخت مهر هستند.
خیر. علیرغم آن که خیانت امری است که از نظر قانونی و اخلاقی ناپسند به شمار میآید؛ اما مانع استحقاق زوجه به دریافت مهریه نمیشود.
خیر. مهریه دینی است که فوت هیچ یک از زوجین تأثیری در اسقاط یا از بین رفتن آن ندارد.
نظرات کاربران