با گسترش اینترنت و فضای مجازی، یکی از مشکلات عمده‌ای که صاحبان آثار هنری و ادبی با آن مواجه‌اند، انتشار غیرمجاز آثارشان در این فضا می باشد. انتشار غیرمجاز در فضای مجازی به دلیل سهولت و سرعت بالای انتقال اطلاعات، به سرعت انجام می‌شود. بنابراین، نقض قوانین کپی رایت در فضای مجازی، به یکی از مشکلات جدی تبدیل شده است که بسیاری از افراد جامعه با آن روبه‌رو هستند.به همین منظور، در این گفتار به بررسی قوانین کپی رایت در فضای مجازی و نحوه تعقیب و پیگیری آن خواهیم پرداخت.
در ابتدا، باید با مفهوم کپی رایت یا حق تکثیر آشنا شویم. اصولاً، صاحبان آثار هنری و ادبی برای خلق اثر خود زحمات بسیاری می‌کشند و اغلب درصدد کسب درآمد قابل توجهی از نمایش یا انتشار آن هستند. به همین دلیل، قانون کپی رایت به منظور حمایت از زحمات پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری تدوین شده است و هرگونه نشر، توزیع، تکثیر، اقتباس، الگوبرداری، پخش و تولید مجدد آثار هنری یا ادبی را بدون مجوز صاحب اثر ممنوع اعلام می‌کند.
هنگامی که یک اثر هنری یا ادبی، از جمله کتاب، شعر، تابلوی نقاشی، فیلم یا هر چیز دیگری تحت حمایت قانون کپی رایت قرار می‌گیرد، کلیه حقوق مرتبط با این اثر به پدیدآورنده آن تعلق می‌گیرد. در نتیجه، هر گونه اقدام به تکثیر، انتشار، پخش و یا اقتباس از این اثر بدون اجازه صاحب اثر، نقض قانون کپی رایت محسوب می‌شود. این نقض می‌تواند هم در فضای مجازی و هم در فضای حقیقی رخ دهد.
حفظ حقوق صاحبان آثار هنری و ادبی، یک موضوع جهانی مهم است که نیاز به حمایت در هر جامعه‌ای دارد. بر اساس کنوانسیون «برن» که تحت نظارت سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) است، مقرر شده که تمام آثار ادبی و هنری تا ۵۰ سال پس از فوت صاحب اثر تحت حفاظت قانون کپی رایت باشند و انتشار غیرمجاز این آثار در این مدت، متخلف را مشمول مجازات قرار می‌دهد. امروزه، حدود ۹۰ درصد کشورهای جهان به کنوانسیون برن پیوسته‌اند و آثار نویسندگان و هنرمندان این کشورها تحت حمایت قانون کپی رایت قرار دارد.
با اینکه ایران به کنوانسیون برن نپیوسته است، این به معنای عدم حمایت از حقوق مالکیت فکری مؤلفان و هنرمندان ایرانی نیست. در ایران قوانین متعددی وجود دارند که به جنبه‌های مختلف حقوق مالکیت فکری پرداخته و از حق کپی‌رایت حمایت می‌کنند. هرچند لایحه حمایت از مالکیت ادبی و هنری هنوز به تصویب نرسیده، قوانین دیگری نیز در این حوزه موجود هستند، از جمله:
با توجه به اینکه ایران به کنوانسیون برن نپیوسته است، آثار هنری و ادبی تحت حمایت قانون کپی رایت در ایران باید در دیگر قوانین مرتبط با این حوزه جستجو شوند.
این ماده به حمایت از آثار زیر می‌پردازد:
این قوانین نشان می‌دهند که قانون کپی رایت در ایران به طیف وسیعی از آثار هنری و ادبی توجه دارد و از حقوق صاحبان این آثار حمایت می‌کند.
قرار گرفتن یک اثر ادبی یا هنری تحت حمایت قانون کپی رایت به معنای این است که کلیه حقوق مادی و معنوی مربوط به این اثر به پدیدآورنده آن تعلق دارد. هیچ شخص دیگری نمی‌تواند بدون اجازه یا نمایندگی از پدیدآورنده از حقوق مادی و معنوی این اثر بهره‌مند شود. این حمایت‌ها طبق قوانین و مقررات مربوط به حمایت از حقوق مالکیت فکری، از جمله قانون حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان، اعمال می‌شود.
حقوق مادی شامل درآمد و عواید مالی حاصل از پخش یا انتشار اثر است و حقوق معنوی شامل انتشار اثر با نام پدیدآورنده می‌باشد. هر کس که قصد تضییع حقوق پدیدآورنده را داشته باشد، مانند دخل و تصرف در اثر، انتشار آن با نام شخص دیگری یا اقدام به انتشار غیرمجاز، مجرم شناخته شده و به مجازات مقرر قانونی محکوم خواهد شد.
شایان ذکر است که در ایران، تنها آثاری که برای نخستین بار در داخل کشور پخش، چاپ یا اجرا شده باشند، مشمول حمایت‌های قانونی می‌شوند. حمایت‌های قانونی از حقوق مادی پدیدآورنده نیز محدود به مدت زمان مشخصی است، هرچند که حقوق معنوی پدیدآورنده همواره برقرار خواهد بود. مدت حمایت قانونی از حقوق مادی در صورت وجود ورثه یا وصی، سی سال پس از فوت پدیدآورنده است و در غیر این صورت با فوت پدیدآورنده این حقوق نیز از بین می‌روند. به عنوان مثال، آثار شعرای بزرگی چون حافظ و فردوسی اکنون تنها دارای حقوق معنوی هستند و حقوق مادی آنها از بین رفته است.
نقض حقوق مالکیت فکری(کپی رایت) در فضای مجازی در ایران، به معنای استفاده غیرمجاز از آثار و محتوای خلاقانه و فکری بدون کسب اجازه از صاحب اثر در محیط‌های آنلاین است.
این موضوع می‌تواند به شکل‌های مختلفی رخ دهد، از جمله:
تعقیب و پیگیری نقض قانون کپی رایت در فضای مجازی مستلزم طی نمودن مراحل زیر است:
به طور کلی، نقض قانون کپی رایت، اعم از آن که در فضای مجازی یا غیر از آن رخ داده باشد، قابل تعقیب و پیگیری قضایی است. زمانی که پدیدآورنده یک اثر با نقض حقوق مادی یا معنوی خود روبه‌رو می‌شود، می‌تواند از طریق زیر اقدام به پیگیری این موضوع و طرح شکایت کیفری نماید:
این مراحل به پدیدآورندگان آثار کمک می‌کند تا به‌طور رسمی و قانونی تخلفات مربوط به نقض حقوق مالکیت فکری خود را پیگیری و از حقوق خود دفاع کنند.
در ایران، مرجع صالح برای رسیدگی به نقض مالکیت فکری در فضای آنلاین شامل چندین نهاد و سازمان است که هر کدام نقش مشخصی در این فرآیند دارند. این نهادها عبارتند از:
هر یک از این نهادها در چارچوب وظایف و اختیارات خود می‌توانند در پیگیری و رسیدگی به موارد نقض مالکیت فکری در فضای آنلاین مشارکت داشته باشند و با همکاری مشترک می‌توانند از حقوق صاحبان آثار حمایت کنند.
پس از ثبت شکوائیه نقض قانون کپی رایت در فضای مجازی رسیدگی به پرونده طی دو مرحله به ترتیب زیر انجام خواهد شد:
1 . ارجاع پرونده به دادسرا: دادسرا نخستین مرجع در فرایند رسیدگی به هرگونه شکایات کیفری است. با ثبت هر شکوائیه، پرونده جهت بررسی ادله و انجام تحقیقات مقدماتی به دادسرای ویژه خود ارجاع می‌گردد. در خصوص طرح شکایت نقض کپی رایت در فضای مجازی نیز پرونده به دادسرای فرهنگ و رسانه ارجاع خواهد شد.
2 . ارجاع پرونده به دادگاه کیفری: چنانچه دادسرا پس از انجام و تکمیل تحقیقات مقدماتی، نقض قانون کپی رایت در فضای مجازی را محرز بداند، با صدور کیفرخواست پرونده را به دادگاه کیفری ارجاع خواهد داد. قاضی دادگاه موظف به رسیدگی به پرونده و بررسی ادله موجود و در نهایت صدور حکم خواهد بود.
شایان ذکر است که طرح شکایت کیفری نسبت به نقض قانون کپی رایت در فضای مجازی یک پروسه زمانبر است و ممکن است رسیدگی به پرونده تا صدور حکم نهایی مبنی بر حذف محتوا ماه‌ها به طول بیانجامد. از طرف دیگر، زمانی که یک اثر هنری یا ادبی به صورت غیرمجاز در فضای مجازی منتشر می‌شود، افراد بسیاری به راحتی می‌توانند به آن دسترسی یابند. این مسئله می‌تواند خسارات مادی و معنوی بسیاری را برای پدیدآورنده اثر به دنبال داشته باشد.
از این رو، این امکان برای پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری پیش‌بینی شده است تا در صورت مشاهده انتشار غیرمجاز آثارشان در فضای مجازی بتوانند درخواست فیلتر شدن سایت منتشرکننده را نمایند. طبیعتاً با فیلتر شدن سایت منتشرکننده دسترسی افراد بسیاری به محتوای مورد نظر محدود شده و خسارات مادی و معنوی پدیدآورنده کاهش می‌یابد. بدین منظور، مالک اثر می‌تواند درخواست خود مبنی فیلتر شدن سایت را در کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه به نشانی www.internet.ir ثبت نماید. ثبت این درخواست منوط به طرح شکایت کیفری نیست و صاحب اثر می‌تواند پیش از ثبت شکوائیه، این درخواست را ثبت نماید.
در قوانین و مقررات کشور ما، نقض قانون کپی رایت در فضای مجازی به صورت اختصاصی جرم‌انگاری نشده است، بلکه موضوع نقض قانون کپی رایت به طور کلی، اصولا بدون توجه به ارتکاب این جرم در فضای مجازی یا حقیقی مورد توجه قانونگذار قرار گرفته است.
بر اساس قوانین ایران، مجازات‌ها و جرایم مرتبط با نقض مالکیت فکری و کپی رایت به شرح زیر دسته‌بندی می‌شوند:
این قانون حمایت از آثار ادبی، هنری و علمی را در بر می‌گیرد.
این قانون به حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای می‌پردازد.
این قانون به تخلفات مرتبط با نشر و پخش غیرمجاز آثار سمعی و بصری می‌پردازد.
این قانون به موضوعات مربوط به تجارت الکترونیکی و حقوق مالکیت فکری در فضای مجازی می‌پردازد.
پدیدآورندگان آثار هنری و ادبی دارای حقوق مادی و معنوی نسبت به آثار خود هستند؛ بدین معنی که کلیه عواید مالی ناشی از انتشار این آثار به پدیدآورندگان آنها تعلق داشته و انتشار اثر بدون درج نام پدیدآورنده یا به نام شخص دیگری ممکن نیست. چنانچه شخصی حقوق مادی و معنوی پدیدآورندگان آثار هنری و ادبی را نقض نماید، مرتکب نقض قانون کپی رایت شده است. این فعل مجرمانه، هم در فضای مجازی و هم در فضای حقیقی قابل ارتکاب بوده و پدیدآورنده می‌تواند نسبت به نقض حقوق خود طرح شکایت نماید. با طرح شکایت پدیدآورنده فرایند رسیدگی به شکایت آغاز شده و بسته به فعل ارتکابی، شخص مرتکب به مجازات مقرر قانونی محکوم می‌گردد.
اگر این مقاله ما برای شما مفید بوده و به دنبال راهنمایی بیشتری هستید، تیم متخصص “وکیل سوال” با مدیریت خانم ام‌البنین تنکابنی رضایی آماده است تا شما را در تمامی مسائل حقوقی همراهی کند. سوالات و مشکلات حقوقی خود را با ما در میان بگذارید و از دانش و تجربه وکلای ما بهره‌مند شوید.
برای رزرو مشاوره، می‌توانید به سادگی از فرم تماس موجود در سایت استفاده کنید یا با شماره‌های تماس ما ارتباط برقرار کنید. ما در کوتاه‌ترین زمان ممکن پاسخگوی شما خواهیم بود و بهترین راه‌حل‌ها را ارائه می‌دهیم.
همین حالا اقدام کنید و از خدمات حقوقی ما بهره‌مند شوید.
**وکیل سوال – همراه شما در مسیر عدالت*
وکیل سوال یک پلتفرم آنلاین است که با هدف ارائه خدمات حقوقی به زبان ساده و قابل‌فهم برای همه راه‌اندازی شده است. این سایت تحت مدیریت ام‌البنین تنکابنی رضایی، وکیل پایه یک دادگستری، فعالیت می‌کند و تلاش می‌کند تا مسیر حل مشکلات حقوقی را برای کاربران آسان‌تر کند.
۰۹۰۱۲۲۲۵۳۶۹
info@vakilsoal.com
تهران،خیابان مطهری، ابتدای خیابان مفتح شمالی، خیابان ملایری پور، نبش خیابان زیرک زاده، پلاک ۷
نظرات کاربران