امروزه با پیشرفت اینترنت و رایانه شاهد گسترش اقسام مختلفی از جرایم رایانه‌ای چون کلاهبرداری اینترنتی، جعل رایانه‌ای، سرقت رایانه‌ای و غیره هستیم. امکان طرح شکایت و پیگیری این موضوع از جمله حقوق قربانیان این دسته از جرایم است. اما متأسفانه در بسیاری از موارد، فرد قربانی به دلیل ناآگاهی نسبت به این موضوع و ناآشنایی با رویه طرح شکایت نسبت به وقوع جرایم رایانه‌ای، از احقاق حقوق خود منصرف شده و درصدد طرح شکایت و تعقیب این موضوع برنمی‌آید. از این رو، ضروری است که افراد جامعه با آیین دادرسی رسیدگی به جرایم رایانه‌ای و مراحل رسیدگی به آن آشنایی کامل داشته باشند تا در صورت وقوع هر یک از این جرایم، از احقاق حقوق از دست رفته خود بازنمانند.
پیش از شروع این بحث ضروری است که به تعریف جرایم رایانه‌ای بپردازیم. جرایم رایانه‌ای شکل جدیدی از اعمال مجرمانه است که سابقه چندانی نداشته و طی سال‌های اخیر موضوعیت یافته است. بسیاری از عناوین مجرمانه چون سرقت رایانه‌ای، کلاهبرداری رایانه‌ای و غیره که تحت عنوان جرایم رایانه‌ای تعریف می‌شوند، دارای اشکال سنتی هستند که از گذشته تاکنون موضوعیت داشته‌اند. اما نکته قابل توجه در این است که شکل سنتی این جرایم با شکل نوین آن‌ها که تحت عنوان جرم رایانه‌ای تعریف می‌شوند قابل مقایسه نیست و تفاوت‌های بسیاری میان آن‌ها وجود دارد. این تفاوت‌ها ناشی از ماهیت متفاوت جرایم سنتی و جرایم رایانه‌ای است.
جرم رایانه‌ای به هر گونه فعالیت غیرقانونی گفته می‌شود که با استفاده از رایانه‌ها و شبکه‌های رایانه‌ای انجام می‌شود. این جرایم شامل موارد زیر هستند:
1 . دسترسی غیرمجاز:
– نفوذ به سیستم‌ها و شبکه‌های رایانه‌ای بدون اجازه صاحب آن‌ها.
– سرقت یا دستکاری اطلاعات موجود در سیستم‌ها.
2 . فیشینگ:
– ارسال ایمیل‌ها یا ایجاد وب‌سایت‌های جعلی به منظور فریب کاربران و دریافت اطلاعات حساس مانند رمزهای عبور و اطلاعات بانکی.
3 . بدافزارها:
– توسعه و توزیع نرم‌افزارهای مخرب مانند ویروس‌ها، تروجان‌ها، کرم‌ها و باج‌افزارها که به سیستم‌ها آسیب می‌زنند یا اطلاعات را سرقت می‌کنند.
4 . کلاهبرداری اینترنتی:
– انجام تقلب‌های مالی از طریق اینترنت مانند فروش کالاها یا خدمات جعلی، یا سرقت اطلاعات کارت‌های اعتباری.
5 . تخریب و تغییر داده‌ها:
– پاک کردن، تغییر دادن یا خراب کردن اطلاعات ذخیره شده در سیستم‌های رایانه‌ای.
6 . جاسوسی رایانه‌ای:
– دسترسی غیرمجاز به اطلاعات حساس و محرمانه برای اهداف جاسوسی و اطلاعاتی.
7 . نقض حقوق مالکیت فکری:
– کپی‌برداری غیرمجاز از نرم‌افزارها، موسیقی، فیلم‌ها و سایر محتواهای دیجیتال بدون مجوز صاحبان آن‌ها.
این جرایم می‌توانند اثرات مخربی بر امنیت اطلاعات، حریم خصوصی افراد، و اعتماد به سیستم‌های رایانه‌ای داشته باشند و نیاز به اقدامات پیشگیرانه و قانونی برای مقابله با آن‌ها وجود دارد.
برای شکایت کیفری در خصوص جرایم رایانه‌ای در ایران، مراحل و گام‌های زیر را می‌توان دنبال کرد:
1 . جمع‌آوری مدارک و شواهد:
– ابتدا تمامی مدارک و شواهد مرتبط با جرم رایانه‌ای را جمع‌آوری کنید. این مدارک می‌تواند شامل ایمیل‌ها، پیام‌های متنی، تصاویر، ویدیوها، و سایر مستندات دیجیتال باشد.
2 . مراجعه به پلیس فتا (پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات):
– به نزدیک‌ترین دفتر پلیس فتا مراجعه کنید و شکایت خود را ثبت کنید. پلیس فتا تخصص ویژه‌ای در برخورد با جرایم سایبری دارد.
3 . تنظیم شکایت‌نامه:
– شکایت‌نامه‌ای تنظیم کنید که در آن به صورت دقیق جزئیات جرم، تاریخ و زمان وقوع، و اطلاعات فرد یا افراد مظنون ذکر شود.
4 . ثبت شکایت در دفتر خدمات قضایی:
– به دفتر خدمات قضایی مراجعه کنید و شکایت خود را ثبت کنید.
5 . پیگیری شکایت:
– پس از ثبت شکایت، شماره پرونده دریافت کنید و مراحل پیشرفت پرونده خود را از طریق دادسرا و پلیس فتا پیگیری کنید.
6 . همکاری با مراجع قانونی:
– در طول فرآیند تحقیق و بررسی، همکاری لازم را با مراجع قانونی داشته باشید و هرگونه اطلاعات جدید یا اضافی را در اختیار آن‌ها قرار دهید.
7 . شرکت در جلسات دادگاه:
– در صورت تشکیل جلسات دادگاه، در جلسات حاضر شوید و شهادت خود را ارائه دهید. وکیل خود را نیز در جریان پرونده قرار دهید تا از حقوق قانونی خود دفاع کنید.
8 . پیگیری صدور حکم:
– پس از برگزاری دادگاه، صدور حکم را پیگیری کنید و در صورت نیاز به درخواست تجدیدنظر یا پیگیری‌های قانونی دیگر، اقدامات لازم را انجام دهید.
با توجه به پیچیدگی و تخصصی بودن جرایم رایانه‌ای، بهتر است از مشاوره وکیل متخصص در این زمینه بهره‌مند شوید تا مراحل قانونی به درستی و با دقت پیگیری شود.
جرایم رایانه‌ای شکل نوینی از جرایم است که همچنان نیازمند انجام بررسی‌ها و تحقیقات بسیاری از جانب حقوقدانان و قانونگذاران هستند. در کشور ما هنوز قوانین چندانی در این زمینه به تصویب نرسیده است. یکی از مواردی که همچنان در خصوص آن تعیین تکلیف نشده است مربوط به مهلت زمانی ثبت شکایت از جرایم رایانه‌ای است. در برخی موارد، به علت ماهیت خاص این جرایم، نمی‌توان زمان ارتکاب جرم را به صورت دقیق تشخیص داد. همین مسئله موجب طرح این سؤال شده است که آیا طرح شکایت نسبت به جرایم رایانه‌ای محدود به مهلت زمانی خاصی می‌باشد یا خیر؟
در جواب بایستی گفت که نه در قوانین و نه در رویه قضایی کشور ما هیچ مهلت زمانی خاصی به منظور طرح شکایت از جرایم رایانه‌ای پیش‌بینی نشده است. شخص شاکی می‌تواند در هر زمان که خواست اقدام به ثبت شکایت بنماید، هرچند که بهتر است در اولین فرصت پس از کشف جرم، اقدام به طرح شکایت بنماید.
زمانی که شخصی قربانی هر یک از جرایم رایانه‌ای شده و خواستار طرح شکایت نسبت به آن باشد. در ابتدا بایستی مطابق آنچه بیان شده نسبت به تنظیم شکوائیه و ثبت شکایت اقدام بنماید. با ثبت شکایت وی در سامانه ثنا، مراحل رسیدگی به پرونده وی مطابق مراحل زیر آغاز خواهد شد:
تجدیدنظرخواهی از جمله طرق اعتراض به آرای غیرقطعی است. با ثبت درخواست تجدیدنظرخواهی از جانب هر یک از طرفین، پرونده جهت رسیدگی مجدد به دادگاه تجدیدنظر استان ارجاع می‌گردد. از جمله قابلیت‌هایی که قانون در خصوص احکام بدوی صادره در روند رسیدگی به جرایم رایانه‌ای پیش‌بینی نموده است، قابلیت تجدیدنظرخواهی از این احکام است. بدین ترتیب، چنانچه فرایند رسیدگی به هر یک از جرایم کیفری در دادگاه منجر به صدور رأی غیرقطعی، خواه مبنی بر محکومیت متهم و خواه مبنی بر برائت وی شود، طرف متضرر می‌تواند اقدام به تجدیدنظرخواهی نسبت به این رأی نماید تا پرونده مجدداً در دادگاه تجدیدنظر مورد بررسی قرار گیرد.
مهلت تجدیدنظرخواهی برای اشخاص مقیم ایران بیست روز و برای اشخاص مقیم خارج از کشور دو ماه از تاریخ ابلاغ رأی یا انقضای مهلت واخواهی است.
پلیس فتا یکی از ارگان‌های مهم در فرایند شکایت و رسیدگی به جرایم رایانه‌ای است. دادسرای ویژه رسیدگی به جرایم رایانه‌ای پس از وصول پرونده‌های شکایت از جرایم رایانه‌ای، در اغلب موارد جهت انجام تحقیقات مقدماتی پرونده را به پلیس فتا ارجاع می‌دهد. پلیس فتا توانایی اخذ استعلامات مربوطه و تکمیل تحقیقات مقدماتی را دارد.
علاوه بر این، در صورت وقوع جرایم رایانه‌ای افراد می‌توانند از به صورت اینترنتی، تلفنی و یا با مراجعه حضوری به پلیس فتا گزارش وقوع هر یک از جرایم یا تخلفات اینترنتی را ثبت نمایند. با دریافت این گزارش‌ها پلیس فتا روند انجام تحقیقات و رسیدگی به پرونده را آغاز می‌نماید، اما در پایان شخص شاکی ناگزیر است که جهت تشکیل پرونده به دادسرا مراجعه نماید.
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در خصوص رسیدگی به جرایم رایانه‌ای، موضوع ادله اثبات این جرایم است. ماهیت خاص این نوع جرایم موجب شده است که برخی از ادله اثبات دعوا چون قسامه و سوگند در اثبات این نوع جرایم کارساز نباشند. علاوه بر این، برخی جرایم رایانه‌ای به صورت آنی انجام شده و گاهی با گذشت ماه‌ها از وقوع این جرم، فرد قربانی متوجه ارتکاب آن خواهد شد.
این ویژگی‌ها اقتضاء می‌نماید که در صورت وقوع هر یک از جرایم رایانه‌ای، شخص شاکی طرح شکایت را به تعویق نیندازد و در اسرع وقت نسبت به ثبت شکایت خود اقدام نماید. علاوه بر این، با توجه به اینکه بسیاری از محتواهای منتشر شده در فضای مجازی چون پست‌ها یا استوری‌های اینستاگرام به راحتی قابل حذف هستند، تهیه اسکرین شات از این قبیل محتواها، شاهد گرفتن دو یا چند نفر دیگر و تهیه فیلم از صفحه مربوطه با استفاده از یک گوشی دیگر بسیار ضروری بوده و در اثبات جرم می‌تواند کمک‌کننده باشد.
جهت آشنایی با ارزش و اعتبار اسکرین شات در دادگاه‌ها می‌توانید مقاله «آیا اسکرین شات به عنوان دلیل در دادگاه‌ها پذیرفته می‌شود؟» را مطالعه نمایید.
نوین و چالش‌برانگیز بودن موضوع جرایم رایانه‌ای اقتضاء می‌نماید که در تعقیب و پیگیری این جرایم از مشورت و راهنمایی‌های یک وکیل یا مشاور حقوقی متخصص در حوزه جرایم رایانه‌ای استفاده شود. همانطور که بیان شد، تعقیب و پیگیری جرایم رایانه‌ای در موارد مختلفی چون ادله اثبات دعوا تفاوت‌های بسیاری با جرایم سنتی دارند. از این رو، شاید هر وکیل یا مشاور حقوقی نتواند به نحو احسن شخص شاکی را راهنمایی کرده و روند رسیدگی به پرونده را دنبال نماید. وکلایی که دارای سابقه کار در حوزه جرایم رایانه‌ای بوده و با موارد تخصصی این حوزه آشنایی دارند می‌توانند کمک‌های بسیاری پیشبرد این قبیل پرونده‌ها و شکایات بنمایند.
جرایم رایانه‌ای گونه نوینی از جرایم بوده که به موازات رشد و گسترش اینترنت و سامانه‌های رایانه‌ای رشد و گسترش یافته‌اند. ماهیت متفاوت این نوع جرایم موجب شده است تا روند پیگیری و رسیدگی به آن‌ها نیز تا حدودی متفاوت باشد. در کشور ما، نهادهایی چون پلیس فتا و دادسرای ویژه رسیدگی به جرایم رایانه‌ای به صورت اختصاصی به منظور رسیدگی به این قبیل جرایم تأسیس شده‌اند. با ثبت شکوائیه مبنی بر وقوع هر یک از جرایم رایانه‌ای از سوی شخص شاکی، فرایند رسیدگی به پرونده در سه مرحله دادسرا، دادگاه کیفری و واحد اجرای احکام آغاز خواهد شد.
وب‌سایت وکیل سؤال به منظور فعالیت در حوزه جرایم رایانه‌ای و شکایت از آن‌ها به صورت اختصاصی آغاز به فعالیت نموده است. این وب‌سایت این امکان را برای مخاطبین فراهم نموده است که با مطالعه مقالات حقوقی سایت دانش و اطلاعات حقوقی خود را در حوزه جرایم رایانه‌ای ارتقاء دهند. علاوه بر این، امکان دریافت مشاوره حقوقی تخصصی در حوزه جرایم رایانه‌ای با مراجعه به قسمت رزرو وقت مشاوره در وب‌سایت وکیل سؤال و ثبت درخواست وقت مشاوره نیز برای مخاطبین فراهم شده است. در پایان، مخاطبین می‌توانند هر سؤال یا ابهامی در این خصوص را در قسمت دیدگاه‌ها ثبت نمایند تا در اسرع وقت به آن‌ها پاسخ داده شود.
وکیل سوال یک پلتفرم آنلاین است که با هدف ارائه خدمات حقوقی به زبان ساده و قابل‌فهم برای همه راه‌اندازی شده است. این سایت تحت مدیریت ام‌البنین تنکابنی رضایی، وکیل پایه یک دادگستری، فعالیت می‌کند و تلاش می‌کند تا مسیر حل مشکلات حقوقی را برای کاربران آسان‌تر کند.
۰۹۰۱۲۲۲۵۳۶۹
info@vakilsoal.com
تهران،خیابان مطهری، ابتدای خیابان مفتح شمالی، خیابان ملایری پور، نبش خیابان زیرک زاده، پلاک ۷
نظرات کاربران