دعاوی بورسی: راهنمای جامع نحوه رسیدگی و نکات کلیدی

بازار بورس از جمله بازارهای مالی است که اشخاص حقیقی و حقوقی بسیاری اقدام به سرمایه‌گذاری و فعالیت در این بازار می‌نمایند. در واقع، این بازار به پشتوانه سرمایه‌های همین اشخاص فعالیت می‌نماید. اشخاص می‌توانند با هر میزان سرمایه، اعم از سرمایه اندک یا زیاد، وارد بازار بورس شده و به نسبت به سرمایه خود در این بازار سهیم شوند. اما آنچه پیش از سرمایه‌گذاری در بازار بورس ضروری است، کسب دانش و اطلاعات کافی در خصوص این بازار و نحوه فعالیت در آن می‌باشد.

سرمایه‌گذاران، کارگزاران بورسی و سبدگردانان فعالان بازار بورس بوده و گاه در جریان انجام معاملات، دعاوی و اختلافاتی میان آن‌ها بروز می‌یابد. آشنایی با نحوه رسیدگی و حل و فصل این دعاوی و اختلافات برای کلیه فعالان بازار بورس ضروری است. از این رو، در این گفتار به بررسی موضوع دعاوی بورسی و نحوه رسیدگی به آن خواهیم پرداخت.

بورس چیست؟

به موجب ماده 5 قانون بازار اوراق بهادار مصوب 1384: «سازمان بورس و اوراق بهادار یک مؤسسه عمومی غیر دولتی است که دارای شخصیت حقوقی و مالی مستقل بوده و از محل کارمزدهای دریافتی و سهمی از حق پذیرش شرکت‌ها در بورس‌ها و سایر
درآمدها اداره خواهد شد. منابع لازم برای آغاز فعالیت و راه‌اندازی این سازمان از محل وجوه امانی شورای بورس نزد سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران تأمین می‌شود.»

امروزه بازار بورس به طور کلی به چهار دسته بورس اوراق بهادار، بورس کالا، فرابورس و بورس انرژی تقسیم می‌شود. گسترش حجم معاملات در این بازار همواره احتمال وقوع اختلاف میان فعالان این بازار را بالاتر می‌برد. با توجه به فنی و تخصصی بودن موضوع بورس و دعاوی بورسی، قانونگذار راه حل ویژه‌ای برای رسیدگی به این قبیل دعاوی پیش‌بینی نموده است که در ادامه بیان خواهد شد.

تاریخچه بازار بورس در ایران و مقایسه قوانین آن با دیگر کشورها

بازار بورس در ایران تاریخچه‌ای غنی و پیچیده دارد که به دوران قاجار بازمی‌گردد. نخستین گام‌ها برای تأسیس بورس در ایران در دهه ۱۳۱۰ شمسی برداشته شد، اما بورس اوراق بهادار تهران به‌صورت رسمی در سال ۱۳۴۶ تأسیس شد. از آن زمان تا کنون، بورس ایران تحولات و تغییرات زیادی را تجربه کرده است، که باعث شده این بازار به یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشور تبدیل شود.

در مقایسه با سایر کشورها، ایران دارای یک نظام خاص و متفاوت در زمینه رسیدگی به دعاوی بورسی است. به‌عنوان مثال، در ایالات متحده، کمیسیون بورس و اوراق بهادار (SEC) نقش مهمی در نظارت و تنظیم بازار دارد و دادگاه‌های فدرال نیز به دعاوی مرتبط رسیدگی می‌کنند. در انگلستان نیز، نهادهای مختلفی نظیر اداره رفتار مالی (FCA) در این حوزه فعال هستند.

دعاوی بورسی چیست؟

هرگونه اختلاف بین کارگزاران، سرمایه‌گذاران، بازارگردانان، مشاوران سرمایه‌گذاری، ناشران و به طور کلی اشخاص فعال در بازار بورس از جمله دعاوی بورسی محسوب می‌شود. این دعاوی عمدتاً در صورت تخلفات کارگزاران بورسی مطرح می‌شود که می‌توان به چند نمونه از آن‌ها به شرح زیر اشاره نمود:

• عدم خرید سهام توسط کارگزار
• فروش سهام توسط کارگزار بدون کسب اجازه از سرمایه‌گذار
• عدم رعایت حق تقدم مشتری
• فروش سهام کمتر از میزان سفارش سرمایه‌گذار
• تأخیر در اجرای درخواست فروش سهام توسط کارگزار
• سوءاستفاده کارگزار از کد سهامداری سرمایه‌گذار
• عدم ارائه صورتحساب به سرمایه‌گذار
• ارائه مشاوره غلط و گمراه‌کننده به مشتریان

مرجع صالح به رسیدگی به دعاوی بورسی

همانطور که پیش‌تر اشاره شد، دعاوی بورسی و رسیدگی به آن‌ها یک مسئله فنی و تخصصی است و هر مرجعی صلاحیت و اطلاعات و دانش کافی جهت رسیدگی به آن موضوع را ندارد. از این رو، ماده 36 قانون بازار اوراق بهادار اقدام به معرفی مرجع صالح و تخصصی رسیدگی به دعاوی بورسی نموده است. این ماده قانونی مقرر داشته است که:

«اختلافات بین کارگزاران، بازارگردانان، کارگزار / معامله‌گران، مشاوران سرمایه گذاری، ناشران، سرمایه‌گذاران و سایر اشخاص ذی‌ربط ناشی از فعالیت حرفه‌ای آن‌ها، در صورت عدم سازش در کانون‌ها توسط هیأت داوری رسیدگی می‌شود.»

از این ماده برداشت می‌شود که رسیدگی به دعاوی بورسی در دو مرحله به ترتیب زیر انجام خواهد شد:

الف) کمیته سازش (کانون):

رسیدگی اولیه و مقدماتی به دعاوی بورسی در صلاحیت کمیته سازش کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار قرار دارد که در اصطلاح کانون نامیده می‌شود. کمیته سازش یا کانون در ابتدا سعی می‌نماید تا اختلافات فی‌مابین فعالان بازار بورس را از طریق میانجی‌گری و کدخدامنشی حل و فصل نماید. در بسیاری از موارد، میانجی‌گری این نهاد منجر به حصول سازش میان طرفین می‌شود. اما زمانی که سازش حاصل نشود، هیأت داوری فرایند رسیدگی به اختلاف مورد نظر را شروع خواهد کرد.

ب) هیأت داوری:

چنانچه طرفین دعاوی بورسی در وقت رسیدگی کمیته سازش در جلسه حاضر شده و با میانجی‌گری کانون به سازش رسیده باشند، با صدور گواهی سازش توسط کانون پرونده مختومه اعلام می‌گردد. در غیر این صورت، کانون اقدام به صدور گواهی عدم سازش و ارسال رونوشت آن به دبیرخانه هیأت داوری می‌نماید. در چنین شرایطی، هیأت داوری وظیفه رسیدگی به اختلاف بین فعالان بازار بورس را بر عهده خواهد گرفت.

اعضای کمیته سازش کانون کارگزاران بازار بورس و اوراق بهادار (کانون)

کمیته سازش یک نهاد تخصصی در بازار بورس است؛ در نتیجه هیچ یک از اعضای این کانون را قضات و نمایندگان قوه قضائیه تشکیل نمی‌دهند. طبق ماده 3 دستورالعمل کمیتۀ سازش کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار، بورس ذیربط (برحسب موضوع اختلاف)، کانون و سازمان بورس و اوراق بهادار موظف هستند که هر کدام یک نماینده اصلی و یک عضو علی‌البدل جهت شرکت در جلسات کمیته سازش تعیین و معرفی نمایند. در نتیجه کمیته سازش دارای سه عضو متخصص می‌باشد و جلسات آن با حضور حداقل دو عضو که یکی از آن‌ها باید نماینده سازمان بورس باشد رسمیت می‌یابد. در موارد استثنایی چون فوت یا استعفای عضو اصلی، عضو علی‌البدل جایگزین وی خواهد شد.

اعضای اصلی و علی‌البدل کمیته سازش هر یک برای دو سال به این سمت منصوب خواهند شد و انتخاب مجدد آن‌ها برای چند دوره متوالی بلامانع است.

اعضای هیأت داوری سازمان بورس اوراق بهادار

طبق ماده 37 قانون بازار اوراق بهادار هیأت داوری سازمان بورس از سه عضو تشکیل شده است. یکی از این اعضا نماینده قوه قضائیه بوده و توسط رئیس قوه قضائیه از بین قضات با تجربه انتخاب می‌شود. دو عضو دیگر از صاحب‌نظران حوزه اقتصاد و بازارهای مالی می‌باشند که به پیشنهاد سازمان بورس و با تأیید شورا به این سمت منصوب می‌گردند. علاوه بر این سه عضو، قوه قضائیه و سازمان بورس موظف‌اند یک عضو علی‌البدل نیز معرفی نمایند تا در صورت غیبت عضو اصلی انجام وظایف وی را بر عهده گیرد.

شایان ذکر است که مدت مأموریت هر یک از اعضای این هیأت، اعم از اعضای اصلی و اعضای علی‌البدل، دو سال می‌باشد و با پایان دوره مأموریت، انتخاب مجدد آن‌ها حداکثر برای دو دوره دیگر بلامانع است. با انتخاب اعضای هیأت داوری سازمان بورس، دبیرخانه این هیأت در محل سازمان بورس تشکیل شده و بودجه آن نیز در قالب بودجه سالیانه سازمان بورس تأمین و پرداخت می‌گردد.

اعتراض نسبت به آرای صادره از هیأت داوری سازمان بورس اوراق بهادار

 دو مرحله‌ای بودن فرایند رسیدگی و قابلیت اعتراض به آراء صادره از محاکم از جمله اصول آیین دادرسی است که در عمده موارد رسیدگی به یک پرونده در محاکم قضایی امکان آن وجود دارد. اما از جمله وجوه افتراق رسیدگی به یک پرونده در هیأت داوری سازمان بورس با دیگر مراجع قضایی در عدم قابلیت اعتراض نسبت به آرای صادره از هیأت داوری سازمان بورس اوراق بهادار است.

تبصره 5 ماده 37 قانون بازار اوراق بهادار صراحتاً آرای صادره از جانب هیأت داوری سازمان بورس را قطعی و لازم‌الاجرا دانسته و اجرای آن را بر عهده اداره‌ها و دوایر اجرای ثبت اسناد و املاک قرار داده است.

فرایند طرح دعاوی بورسی

با توجه به معرفی مرجع صالح جهت رسیدگی به دعاوی بورسی، در صورت بروز هرگونه اختلافی در فعالیت‌های حرفه‌ای فعالان بازار بورس، شخص خواهان بایستی به منظور طرح دعوا به دبیرخانه هیأت داوری سازمان بورس مراجعه نماید. دبیرخانه ظرف سه روز موضوع دعوا و مستندات آن را به خوانده ابلاغ کرده و منتظر جوابیه خوانده خواهد ماند. در صورت عدم وصول جوابیه از جانب خوانده ظرف مهلت مقرر، پرونده به کمیته سازش کانون ارجاع می‌شود تا این نهاد موجبات سازش و میانجی‌گری طرفین را فراهم آورد.

چنانچه کمیته سازش کانون موفق به حصول سازش فی‌مابین طرفین شود، با صدور گواهی سازش توافق و سازش آن‌ها را نزد دفاتر اسناد رسمی ثبت کرده و نسخه‌ای از آن را به دبیرخانه هیأت داوری ارسال می‌نماید. اما در صورت عدم حصول سازش، گواهی عدم سازش از جانب کمیته سازش کانون صادر شده و رسیدگی به دعوای بورسی مورد نظر بر عهده هیأت داوری سازمان بورس قرار خواهد گرفت.

نقش دادگاه‌ها در رسیدگی به دعاوی بورسی

پیش‌بینی هیأت داوری سازمان بورس در قانون موجب شده است تا رسیدگی به کلیه دعاوی بورسی از صلاحیت مراجع دادگستری خارج شود. در نتیجه، طرح دعاوی بورسی نزد دادگاه نتیجه‌ای برای خواهان به دنبال نخواهد داشت و دادگاه اقدام به صدور قرار عدم استماع دعوا خواهد نمود.

البته در برخی موارد با وقوع جرایمی در بازار بورس روبه‌رو هستیم، مثل وقوع کلاهبرداری در بورس. این مسائل در زمره جرایم کیفری قرار گرفته و از دسته دعاوی بورسی که ناظر به اختلافات فعالان بازار بورس است متفاوت می‌باشد. در چنین مواردی، شخص شاکی می‌تواند اقدام به طرح شکایت نزد دادگاه نموده و دادگاه نیز صلاحیت رسیدگی به شکوائیه وی را خواهد داشت.

نقش وکلا و مشاوران حقوقی در دعاوی بورسی

وکلا و مشاوران حقوقی نقش بسیار مهمی در هدایت طرفین در فرآیند دعاوی بورسی دارند. آن‌ها با ارائه مشاوره‌های تخصصی و کمک به تهیه و ارائه مدارک و مستندات، می‌توانند به حفاظت از حقوق موکلان خود بپردازند و فرآیند دعاوی را تسریع کنند.

سخن نهایی

بازار بورس از جمله بازارهای سرمایه‌گذاری است که اشخاص بسیاری به منظور سودآوری تمایل به سرمایه‌گذاری در این بازار دارند. فعالیت در بازار بورس گاه موجب ایجاد برخی دعاوی و اختلافات میان فعالان این بازار می‌شود. کلیه اختلافاتی که در اثر فعالیت‌های حرفه‌ای در بازار بورس میان فعالان این بازار پیش می‌آید، دعاوی بورسی نامیده می‌شود. رسیدگی به دعاوی بورسی بر عهده یک نهاد تخصصی تحت عنوان هیأت داوری سازمان بورس اوراق بهادار نامیده شده است. طرح دعاوی بورسی در این مرجع و رسیدگی به آن‌ها متفاوت از طرح دعوا در نزد مراجع دادگستری است.

در این قسمت میتوانید مقاله علمی با عنوان «اصول رسیدگی به جرائم بورس اوراق بهادار» در حقوق ایران نوشته ناصر قاسمی و محمد کمالی را مطالعه کنید.

با توجه به فنی و تخصصی بودن موضوع بورس، طرح دعاوی بورسی نیز نیازمند دانش و تخصص کافی است.اگر  این مقاله‌ ما برای شما مفید بوده و به دنبال راهنمایی بیشتر در این خصوص هستید، تیم متخصص “وکیل سوال” آماده است تا شما را در تمامی مسائل حقوقی همراهی کند. سوالات و مشکلات حقوقی خود را با ما در میان بگذارید و از دانش و تجربه وکلای ما بهره‌مند شوید.

برای رزرو مشاوره، می‌توانید به سادگی از فرم تماس موجود در سایت استفاده کنید یا با شماره‌های تماس ما ارتباط برقرار کنید. ما در کوتاه‌ترین زمان ممکن پاسخگوی شما خواهیم بود و بهترین راه‌حل‌ها را ارائه می‌دهیم.

همین حالا اقدام کنید و از خدمات حقوقی ما بهره‌مند شوید.

**وکیل سوال – همراه شما در مسیر عدالت**

برای مشاهده فایل پی دی اف قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران روی این لینک کلیک کنید.