پیشرفت‌های اینترنت و فناوری‌های رایانه‌ای، علاوه بر ایجاد مزایای فراوان، زمینه‌ساز ظهور نوع جدیدی از جرایم به نام جرایم رایانه‌ای شده است. این جرایم به دلیل ماهیت خاص خود با جرایم سنتی تفاوت‌های زیادی دارند. یکی از این جرایم جعل رایانه‌ای یا اینترنتی است که آگاهی از آن برای همه افراد جامعه ضروری است.
جعل یکی از جرایم قدیمی است که همیشه وجود داشته، اما جعل رایانه‌ای با جعل سنتی تفاوت‌های چشمگیری دارد. به همین دلیل، قوانین مرتبط با جعل سنتی نمی‌توانند به طور کامل برای جعل رایانه‌ای کاربرد داشته باشند.
در این مقاله، به تعریف جرم جعل رایانه‌ای، تفاوت‌های آن با جعل سنتی و مجازات‌های مرتبط پرداخته شده و اهمیت آگاهی از این موارد برای پیشگیری و مقابله با این جرم بررسی می‌شود.
جعل چیست؟
جعل به معنای ایجاد یا تغییر عمدی یک سند، نوشته، امضا، یا هر چیز دیگری است که دارای ارزش قانونی یا اعتباری باشد، به گونه‌ای که آن را واقعی جلوه دهد و باعث فریب دیگران شود. این عمل با هدف سوءاستفاده یا کسب منفعت غیرقانونی انجام می‌شود و از جمله جرایمی است که در قوانین اغلب کشورها جرم‌انگاری شده است.
جعل می‌تواند در زمینه‌های مختلفی رخ دهد، از جعل اسناد رسمی و امضاها گرفته تا جعل آثار هنری یا حتی اطلاعات دیجیتال. این جرم با هدف گمراه کردن افراد یا نهادها برای دستیابی به اهدافی مانند کسب مال، فرار از مسئولیت یا کسب اعتبار صورت می‌گیرد و به طور کلی به دو دسته جعل مادی (تغییرات فیزیکی) و جعل معنوی (تحریف محتوا) تقسیم می‌شود.
جعل رایانه‌ای چیست؟
همان‌طور که گفته شد، جعل رایانه‌ای با شکل سنتی این جرم تفاوت‌های اساسی دارد. در جعل رایانه‌ای دیگر نیازی به نسخه کاغذی یا فیزیکی اسناد و نوشته‌ها نیست، بلکه این جرم در بستر داده‌ها و اطلاعات دیجیتال رخ می‌دهد. به همین دلیل، بررسی جعل رایانه‌ای به عنوان یک موضوع مستقل ضروری است.
قانونگذار نیز با درک این تفاوت، در ماده ۶ قانون جرایم رایانه‌ای مصادیق جعل رایانه‌ای را در دو بند زیر تعریف کرده است:
تغییر یا ایجاد داده‌های قابل استناد یا وارد کردن متقلبانه داده به آن‌ها.
تغییر داده‌ها یا علائم موجود در کارت‌های حافظه، سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی و تراشه‌ها یاایجاد و وارد کردن متقلبانه داده‌ها یا علائم به آن‌ها
تفاوت جعل رایانه ای و جعل سنتی
جعل رایانه‌ای و جعل سنتی هر دو به معنای دست‌کاری و تغییر اطلاعات با هدف فریب دیگران هستند، اما تفاوت‌های اساسی در نحوه ارتکاب و بستر وقوع آن‌ها وجود دارد. در جعل سنتی، فرد با استفاده از ابزارهای فیزیکی مانند قلم و کاغذ، اسناد یا نوشته‌ها را تغییر می‌دهد یا اسناد جدیدی می‌سازد. این نوع جعل معمولاً در محیط‌های فیزیکی رخ می‌دهد و تغییرات ایجادشده قابل مشاهده و ملموس هستند. در مقابل، جعل رایانه‌ای در بستر دیجیتال و با استفاده از ابزارهای الکترونیکی مانند کامپیوتر و نرم‌افزارهای خاص انجام می‌شود. در این نوع جعل، داده‌ها یا علائم موجود در سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی تغییر داده می‌شوند یا داده‌های جدیدی به‌صورت متقلبانه وارد می‌شوند. این تغییرات ممکن است در کارت‌های حافظه، تراشه‌ها یا سامانه‌های دیجیتال صورت گیرد و معمولاً برای کاربران عادی قابل مشاهده نیستند. به‌عبارت‌دیگر، جعل سنتی با اسناد و مدارک فیزیکی سروکار دارد، درحالی‌که جعل رایانه‌ای به داده‌ها و اطلاعات دیجیتال مرتبط است.
شرایط تحقق جرم جعل رایانه‌ای
با بررسی ماده ۶ قانون جرایم رایانه‌ای ، می‌توان شرایط تحقق جرم جعل رایانه‌ای را به طور جامع‌تر بررسی کرد:
۱. انجام فعل مثبت
جرم جعل رایانه‌ای فقط از طریق انجام یک فعل مثبت مادی محقق می‌شود. افعالی مانند ایجاد کردن، تغییر دادن یا وارد کردن داده‌ها به عنوان مصادیق جعل رایانه‌ای در قانون ذکر شده‌اند. بنابراین، این جرم هرگز از طریق ترک فعل یا خودداری از انجام یک کار به وقوع نمی‌پیوندد.
۲. بستر ارتکاب جرم
جعل رایانه‌ای به‌عنوان یکی از جرایم اینترنتیشناخته می‌شود که تنها در بستر سامانه‌های رایانه‌ای، مخابراتی یا اینترنت قابل ارتکاب است. این جرم برخلاف جعل سنتی، نیازمند ابزارهای دیجیتال مانند رایانه، نرم‌افزارهای خاص یا دسترسی به پایگاه‌های داده است. برای مثال، تغییر اطلاعات در یک سامانه بانکداری الکترونیک یا وارد کردن داده‌های جعلی به سامانه ثبت احوال می‌تواند مصداق جعل رایانه‌ای باشد.
۳. موضوع جرم: داده‌های قابل استناد
یکی از شرایط اصلی تحقق این جرم، تأثیر آن بر داده‌های قابل استناد است. این داده‌ها معمولاً اطلاعاتی هستند که ارزش قانونی و اثباتی دارند و در محاکم به عنوان اسناد رسمی پذیرفته می‌شوند. اگرچه قانونگذار تعریف دقیقی ارائه نداده است، اما می‌توان گفت داده‌های قابل استناد شامل اطلاعاتی مانند سوابق بانکی، داده‌های هویتی یا اطلاعات ثبت شده در سامانه‌های رسمی می‌شوند.
۴. نوع داده‌ها: ذخیره‌شده، در حال پردازش یا در حال انتقال
یکی از ویژگی‌های جرم جعل رایانه‌ای این است که می‌تواند نسبت به داده‌هایی در سه حالت مختلف انجام شود:
داده‌های ذخیره‌شده: اطلاعاتی که قبلاً در سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی ثبت شده‌اند.
داده‌های در حال پردازش: اطلاعاتی که در لحظه توسط سامانه پردازش می‌شوند.
داده‌های در حال انتقال: اطلاعاتی که در بستر شبکه‌ها بین سامانه‌ها جابه‌جا می‌شوند. برای مثال، تغییر اطلاعات در حال انتقال از یک پایگاه داده به یک سرور دیگر، مصداق جعل رایانه‌ای است.
۵. سوءنیت یا قصد فریب (عنصر معنوی)
برای تحقق جرم جعل رایانه‌ای، وجود سوءنیت خاص یا قصد فریب دیگران الزامی است. مرتکب باید عمداً و با هدف ایجاد ضرر یا کسب منفعت غیرقانونی اقدام کند. به عبارت دیگر، اگر فردی به طور سهوی یا بدون قصد تقلب تغییراتی در داده‌ها ایجاد کند، جرم جعل رایانه‌ای محقق نمی‌شود.
۶. مطلق بودن جرم
جعل رایانه‌ای از جمله جرایم مطلق محسوب می‌شود. این بدان معناست که نیازی به حصول نتیجه خاصی، مانند وقوع ضرر مالی یا غیرمالی، برای تحقق جرم وجود ندارد. صرف انجام عمل جعل با قابلیت فریب و اضرار به دیگران برای تحقق این جرم کافی است. به عبارت دیگر، حتی اگر نتیجه‌ای حاصل نشود، باز هم جرم رخ داده است.
مجازات جعل رایانه‌ای
جرم‌انگاری جعل رایانه‌ای در ماده 6 قانون جرایم رایانه‌ای مستلزم تعیین مجازاتی مشخص برای این جرم می‌باشد. به همین خاطر، قانونگذار در ضمن مجرمانه شناختن این عنوان مجازات حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از صد و شصت و پنج میلیون (165,000,000) ریال تا هشتصد و بیست و پنج میلیون (825,000,000) ریال یا هر دو مجازات فوق را برای مرتکبین جرم جعل اینترنتی در نظر گرفته است. بنابراین، قاضی موظف است با در نظر گرفتن شرایط موجود حداقل و حداکثر مجازات مرتکبین جعل اینترنتی را طبق همین مقرره تعیین نماید.
مجازات این جرم بر اساس تعدیل جزای نقدی در سال ۱۴۰۳، در مقاله به روزرسانی شده است.
آیا استفاده از داده‌های رایانه‌ای مجعول نیز جرم محسوب می‌گردد؟
بله، استفاده از داده‌های رایانه‌ای مجعول نیز جرم محسوب می‌شود. بر اساس ماده ۷ قانون جرایم رایانه‌ای، هر کس با علم به مجعول بودن داده‌ها، کارت‌ها یا تراشه‌ها از آن‌ها استفاده کند، به مجازات مقرر در ماده ۶ همان قانون محکوم خواهد شد.
جعل رایانه‌ای جرم قابل گذشت است یا یک جرم غیرقابل گذشت؟
در یک تقسیم‌بندی کلان، همه جرایم به دو دسته قابل گذشت و غیرقابل گذشت تقسیم می‌شوند. تعقیب و پیگیری جرایم قابل گذشت نیازمند شکایت شاکی بوده و با گذشت شاکی رسیدگی به جرم متوقف می‌شود. در مقابل، جرایم غیرقابل گذشت فاقد این ویژگی بوده و گذشت شاکی تأثیری در توقف رسیدگی به آن نخواهد داشت.
در حقوق جزا اصل بر غیرقابل گذشت بودن جرایم است. قابل گذشت بودن هر جرم یک وضعیت استثنایی است که قانونگذار بایستی آن را تصریح نماید. جرایم قابل گذشت در ماده 104 قانون مجازات اسلامی احصاء شده و جرم جعل رایانه‌ای در زمره این جرایم برشمرده نشده است. در نتیجه، جعل رایانه‌ای از جرایم غیرقابل گذشت محسوب می‌گردد.
روند کامل شکایت از جعل رایانه ای
پروسه شکایت از جعل رایانه‌ای با پروسه شکایت و رسیدگی به دیگر جرایم رایانه‌ای تفاوت چندانی ندارد. آنچه ضروری است این است که شخص شاکی پیش از اقدام به شکایت با یک وکیل یا مشاور حقوقی متخصص حوزه جرایم اینترنتی مشورت نماید تا با دانش و آگاهی کامل اقدام به طرح شکایت و پیگیری این موضوع نماید. نوین و تخصصی بودن حوزه جرایم اینترنتی نیاز به مشورت با یک وکیل یا مشاور حقوقی متخصص را دو چندان می‌نماید.
۱. ثبت شکایت در سامانه ثنا
برای شروع شکایت، ابتدا باید در سامانه ثنا (سامانه ثبت‌نام الکترونیک قضایی) ثبت‌نام کنید. این سامانه امکان پیگیری پرونده‌ها به صورت آنلاین را فراهم می‌کند.
در هنگام ثبت شکایت، لازم است اطلاعات زیر را ارائه دهید:
شرح دقیق وقوع جرم، شامل زمان، مکان و نحوه وقوع.
ارائه مستندات و مدارک مرتبط، مانند پیام‌ها، ایمیل‌ها یا گزارش‌های سیستمی.
مشخصات متهم (در صورت شناسایی).
۲. ارجاع پرونده به دادسرای جرایم رایانه‌ای
پس از ثبت شکایت، پرونده شما به دادسرای جرایم رایانه‌ای ارجاع داده می‌شود. این دادسرا مسئول رسیدگی به جرایم مرتبط با فضای مجازی است.
در دادسرا، دادیار یا بازپرس مسئول بررسی پرونده شما خواهد بود.
تحقیقات مقدماتی در این مرحله انجام می‌شود تا مشخص شود که آیا جرم رخ داده است یا خیر.
۳. ارجاع به پلیس فتا
در صورت نیاز به تحقیقات تخصصی، پرونده بهپلیس فتا (پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات) ارجاع داده می‌شود.
پلیس فتا با استفاده از ابزارها و تکنیک‌های پیشرفته، اقدام به:
جمع‌آوری مستندات دیجیتال.
بررسی لاگ‌های سیستمی و ردپای دیجیتال.
شناسایی متهم و ارتباط وی با جرم می‌کند.
پس از تکمیل تحقیقات، گزارش پلیس فتا به دادسرا ارسال می‌شود.
۴. پیگیری پرونده در دادسرا
پس از دریافت گزارش پلیس فتا، بازپرس یا دادیار تصمیم‌گیری می‌کند:
اگر مستندات جعل راینه ای کافی باشد، کیفرخواست علیه متهم صادر می‌شود.
اگر مستندات کافی نباشد، پرونده ممکن است مختومه شود یا تحقیقات بیشتری انجام شود.
در این مرحله، ممکن است نیاز به حضور شاکی یا متهم برای ارائه توضیحات باشد.
۵. ارسال پرونده به دادگاه
در صورت صدور کیفرخواست، پرونده به دادگاه کیفری ارجاع می‌شود.
در دادگاه، جلسات رسیدگی برگزار شده و شواهد و دفاعیات هر دو طرف بررسی می‌شود.
در نهایت، قاضی با توجه به مستندات و شواهد، حکم صادر می‌کند که ممکن است شامل مجازات‌های زیر باشد:
حبس.
جزای نقدی.
هر دو مجازات.
۶. اجرای حکم
پس از صدور حکم، اجرای آن بر عهده واحد اجرای احکام است.
اگر متهم محکوم شود، مجازات مطابق با حکم دادگاه اجرا می‌شود.
نحوه اثبات جرم جعل رایانه‌ای
اثبات جرم جعل رایانه‌ای به دلیل ماهیت دیجیتال و پیچیدگی فنی آن، به مدارک معتبر و همکاری با مراجع تخصصی نیاز دارد. این جرم از جرایمی است که شاکی باید با دقت و آگاهی از ابزارها و فرآیندهای موجود برای اثبات آن اقدام کند. در ادامه روش‌های اصلی اثبات این جرم شرح داده شده است:
ارائه مستندات دیجیتال
شاکی باید تمامی مدارک مرتبط با وقوع جرم، مانند فایل‌های تغییر یافته، پیام‌های الکترونیکی، لاگ‌های سیستمی یا داده‌های جعلی را جمع‌آوری و ارائه کند. این مستندات باید بدون تغییر و به‌صورت کامل نگهداری شوند تا ارزش اثباتی آن‌ها خدشه‌دار نشود. مدارک معتبر، به ویژه در جرایم رایانه‌ای، نقش اساسی در جلب توجه مراجع قضایی و قانع کردن آن‌ها دارد.
گزارش‌های پلیس فتا
پلیس فتا به‌عنوان مرجع تخصصی در جرایم رایانه‌ای، با استفاده از ابزارهای فنی و پیشرفته اقدام به بررسی و تحلیل شواهد می‌کند. این مرجع تخصصی می‌تواند:
ردپای دیجیتال متهم را شناسایی کند.
نحوه تغییر یا ورود داده‌های مجعول را مستند کند.
گزارشی دقیق درباره وقوع جرم به مراجع قضایی ارائه دهد.
تحلیل لاگ‌های سیستمی
لاگ‌های سیستمی اطلاعات حیاتی درباره فعالیت‌های انجام‌شده در سامانه‌های رایانه‌ای ثبت می‌کنند. این اطلاعات شامل جزئیاتی مانند زمان و نحوه دسترسی، تغییرات انجام‌شده و آی‌پی‌های متصل‌شده است. تحلیل این داده‌ها به‌عنوان مستندات فنی می‌تواند نقش کلیدی در اثبات دخالت متهم داشته باشد.
کارشناسی رسمی دادگستری
در مواردی که پیچیدگی‌های فنی وجود دارد، دادگاه از کارشناسان رسمی دادگستری در حوزه جرایم رایانه‌ای استفاده می‌کند. این کارشناسان با بررسی دقیق ادله، می‌توانند نحوه ارتکاب جرم، ارتباط متهم با جرم و میزان خسارت واردشده را تعیین کنند. گزارش کارشناسان معمولاً تأثیر زیادی در تصمیم‌گیری نهایی دادگاه دارد.
شناسایی ابزارهای استفاده‌شده
ابزارهایی که برای جعل رایانه‌ای استفاده شده‌اند، مانند نرم‌افزارهای تخصصی، دستگاه‌های ذخیره‌سازی یا تجهیزات مرتبط با هک و نفوذ، مستندات مهمی محسوب می‌شوند. این ابزارها می‌توانند به‌عنوان دلیل مستقیم دخالت متهم در جرم، مورد بررسی و استناد قرار گیرند.
ایجاد صفحه مجازی در اینستاگرام و فیسبوک و تلگرام به نام دیگری و بدون اجازه وی
ایجاد صفحه‌ای در شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام، فیسبوک یا تلگرام به نام شخصی دیگر و بدون اجازه او، مصداق جعل رایانه‌ای است
علاوه بر این، ماده ۱۷ قانون جرایم رایانه‌ای تصریح می‌کند که هرکس به وسیله سامانه های رایانه ای یا مخابراتی صوت یا تصویر یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار دیگری را بدون رضایت او جز در موارد قانونی منتشر کند یا در دسترس دیگران قرار دهد، به نحوی که منجر به ضرر یا عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از شصت و شش میلیون (66,000,000) ریال تا پانصد میلیون (500,000,000) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
بنابراین، ایجاد صفحه‌ای به نام دیگری و بدون اجازه او، علاوه بر جعل رایانه‌ای، می‌تواند مصداق هتک حیثیت و نشر اکاذیب نیز باشد. البته این مورد بستگی به نظر بازپرس یا دادیار پرونده و هم چنین نحوه ارتکاب جرم توسط مجرم دارد.
استفاده از کد ملی دیگری جهت رجیستری گوشی همراه
عمل استفاده از کد ملی فرد دیگر برای رجیستری گوشی، اخذ سیم‌کارت و ثبت گوشی به نام آن شخص، مصداقی از جعل رایانه‌ای بر اساس بند الف ماده ۷۳۴ قانون مجازات اسلامی (بخش جرایم رایانه‌ای) است.
بر اساس بند الف ماده ۷۳۴ قانون مجازات اسلامی، هرگونه «ایجاد یا وارد کردن داده‌های قابل استناد به‌صورت متقلبانه» جرم تلقی می‌شود. در این مورد:
ایجاد داده‌های قابل استناد: مرتکب با استفاده از کد ملی دیگری و وارد کردن آن به سامانه‌های رجیستری گوشی و سیم‌کارت، اقدام به ایجاد داده‌های جعلی کرده است. این داده‌ها در سامانه‌های مخابراتی به‌عنوان داده‌های معتبر شناخته می‌شوند و به‌طور مستقیم به فردی نسبت داده شده‌اند که از هویت وی سوءاستفاده شده است.
قصد متقلبانه: وجود سوءنیت یا قصد تقلب در این اقدام آشکار است، زیرا مرتکب با علم به نادرستی این عمل، از اطلاعات شخص دیگر برای منافع غیرقانونی خود استفاده کرده است.
وکیل شکایت از جعل رایانه ای
وکیل جرم جعل رایانه‌ای با دانش تخصصی در حوزه جرایم سایبری و قوانین مرتبط، نقش کلیدی در دفاع از حقوق افراد در پرونده‌های پیچیده جعل دیجیتال دارد. این وکیل با تحلیل دقیق مستندات، شناسایی شواهد فنی و ارائه راه‌حل‌های قانونی، به شما کمک می‌کند تا در برابر اتهامات ناعادلانه دفاع کنید یا حقوق ازدست‌رفته خود را بازپس بگیرید. اگر با مواردی مانند جعل اسناد الکترونیکی، سوءاستفاده از داده‌های رایانه‌ای یا کلاهبرداری سایبری مواجه هستید، بهره‌گیری از مشاوره تخصصی وکیل سایبری می‌تواند مسیر موفقیت در پرونده شما را هموار کند.
نتیجه‌گیری
در دنیای امروز، با گسترش فناوری‌های دیجیتال، جرم جعل رایانه‌ای به یکی از چالش‌های مهم حقوقی تبدیل شده است. این جرم به دلیل ماهیت دیجیتالی و تأثیر گسترده‌ای که بر افراد و سازمان‌ها می‌گذارد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. جعل رایانه‌ای شامل تغییر، ایجاد یا وارد کردن داده‌های مجعول به سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی است که به قصد فریب دیگران و کسب منافع غیرقانونی انجام می‌شود.
بر اساس قوانین، از جمله ماده ۷۳۴ قانون مجازات اسلامی، این جرم با مجازات‌هایی نظیر حبس و جزای نقدی روبرو است. همچنین، برای مقابله مؤثر با این نوع جرم، پلیس فتا و دادسرای جرایم رایانه‌ای نقش مهمی در شناسایی و پیگیری مرتکبین ایفا می‌کنند.
آگاهی از این جرم و پیامدهای آن، هم برای پیشگیری و هم برای پیگیری قانونی ضروری است. افراد باید بدانند که هرگونه اقدام غیرمجاز در فضای دیجیتال، از جمله جعل رایانه‌ای، علاوه بر ایجاد مسئولیت‌های کیفری، می‌تواند آثار منفی گسترده‌ای بر حقوق و اعتبار دیگران داشته باشد. در نهایت، رعایت اخلاق دیجیتال و بهره‌گیری مسئولانه از فناوری‌ها می‌تواند از وقوع چنین جرایمی جلوگیری کند و فضای امن‌تری در دنیای مجازی ایجاد نماید.
دپارتمان تخصصی سایبری وکیل سوال
اگر شما یا اطرافیانتان با چالش‌های قانونی مرتبط با جرم جعل رایانه‌ای مواجه هستید و به دنبال راه‌حل‌های حقوقی تخصصی و مؤثر می‌گردید، تیم حقوقی ما در وکیل سوال با مدیریت خانم ام البنین تنکابنی رضایی با ارائه مشاوره‌های حرفه‌ای و پیگیری پرونده‌های سایبری در کنار شما خواهد بود. برای دریافت مشاوره حقوقی و آغاز فرایند رسیدگی به پرونده خود، کافی است همین حالا با ما تماس بگیرید یا فرم درخواست مشاوره را در سایت تکمیل کنید.
وکیل سوال، همراه شما در مسیر عدالت
5/5 - (1 امتیاز)
سوالات متداول
جعل رایانه‌ای چیست؟
جعل رایانه‌ای به هر گونه تغییر، حذف، ایجاد یا ورود اطلاعات در سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی به منظور فریب دیگران یا ایجاد خسارت گفته می‌شود.
چه تفاوتی بین جعل سنتی و جعل رایانه‌ای وجود دارد؟
در جعل سنتی، تغییرات و جعل در اسناد فیزیکی صورت می‌گیرد، در حالی که در جعل رایانه‌ای این تغییرات در داده‌ها یا اسناد دیجیتال انجام می‌شود.
چگونه می‌توان از وقوع جعل رایانه‌ای جلوگیری کرد؟
استفاده از سامانه‌های امنیتی قوی، رمزهای عبور پیچیده، و نرم‌افزارهای ضدبدافزار به کاهش احتمال وقوع این جرم کمک می‌کند.
نظرات کاربران