تصرف عدوانی : مجازات و نحوه شکایت + نمونه دادخواست

دسته بندی : مقالات حقوقی
تاریخ انتشار : 1403-11-15
تصرف عدوانی
فهرست محتوا

تصرف املاک یکی از موضوعاتی است که موجب ایجاد دعاوی و اختلافات بسیاری در بین افراد جامعه می‌شود. در این بین، دعوای تصرف عدوانی به عنوان یکی از رایج‌ترین دعاوی و اختلافات ملکی به شمار می‌آید. هرگاه شخصی با سلطه غیرقانونی بر یک ملک مانع استفاده مالک یا متصرف قانونی از آن ملک به صورت کلی شود، متصرف عدوانی شناخته شده و طرف مقابل با طرح دعوای تصرف عدوانی می‌تواند به سلطه غیرقانونی این شخص بر ملک موضوع دعوا خاتمه دهد. با توجه به گستردگی موضوع تصرف عدوانی و احتمال وقوع این موضوع برای هرکسی، ضروری است که افراد با این موضوع و نحوه طرح شکایت از آن آشنایی داشته باشند. به همین خاطر، در این مقاله به بررسی موضوع تصرف عدوانی و نکات مربوط به آن خواهیم پرداخت.

منظور از تصرف چیست؟

تصرف عبارت است از داشتن سلطه مادی بر یک مال و در اختیار داشتن آن. تصرف بر یک مال و مالکیت داشتن بر یک مال دو مفهوم کاملا متمایز از یکدیگر هستند. زیرا تصرف دارای جنبه ملموس و مادی است، در حالی که مالکیت لزوماً جنبه ملموس و عینی ندارد. بنابراین متصرف یک مال نیز لزوماً مالک آن مال نیست.

با این حال، سلطه شخص متصرف بر اموال غیرمنقول بایستی دارای منشأ قانونی یا قراردادی باشد. در غیر این صورت، تصرف فوق تصرف عدوانی به شمار رفته و قابل تعقیب و پیگیری قضایی خواهد بود.

آشنایی با دعاوی تصرف

تصرف عدوانی چیست؟

تصرف عدوانی به معنای تسلط غیرقانونی بر مال غیرمنقول متعلق به دیگری بدون رضایت وی است که در نظام حقوقی و کیفری ایران به دو شکل متفاوت قابل پیگیری است. در تصرف عدوانی حقوقی، شخصی که سابقه تصرف در ملک را دارد، می‌تواند صرفاً با اثبات سبق تصرف (تصرف پیشین خود) و بدون نیاز به ارائه سند مالکیت، از دادگاه صلح درخواست رفع تصرف و اعاده وضع به حال سابق کند. این نوع دعوا بر اساس ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی مطرح شده و هدف آن، حمایت از متصرف قانونی در برابر تجاوز غیرقانونی دیگران است. در مقابل، تصرف عدوانی کیفری زمانی محقق می‌شود که فردی به قهر و غلبه و با سوءنیت ملکی را که در تصرف دیگری بوده، تصرف کند. در این حالت، شاکی باید مالکیت رسمی و قانونی خود را اثبات کند و نشان دهد که تصرف با زور، تهدید یا اجبار انجام شده است. رسیدگی به این جرم در دادگاه صلح و بر اساس مواد ۶۹۰ تا ۶۹۳ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) انجام می‌شود و در صورت اثبات، علاوه بر رفع تصرف، متصرف عدوانی به حبس از یک ماه تا یک سال محکوم خواهد شد. بنابراین، در حالی که تصرف عدوانی مدنی بر حمایت از متصرف سابق تمرکز دارد، در تصرف عدوانی کیفری، عنصر سوءنیت و تصرف با زور یا تهدید مالک قانونی و رسمی نقش اساسی دارد.

تصرف عدوانی

انواع تصرف عدوانی

تصرف عدوانی به دو نوع حقوقی و کیفری تقسیم می شود.

تفاوت تصرف عدوانی مدنی و کیفری

تصرف عدوانی در نظام حقوقی ایران به دو صورت مدنی و کیفری قابل پیگیری است. تفاوت این دو نوع دعوا از نظر نحوه طرح دعوا، دلایل و مستندات مورد نیاز و نوع مجازات یا حکم صادره به شرح زیر است:

۱. تفاوت در نحوه طرح دعوا

تصرف عدوانی مدنی

  • دعوای تصرف عدوانی مدنی یک دعوای حقوقی است که در دادگاه صلح مطرح می‌شود.
  • متصرف سابق می‌تواند بدون نیاز به اثبات مالکیت، صرفاً با اثبات سبق تصرف خود، درخواست رفع تصرف و اعاده وضع به حال سابق را ارائه دهد.
  • این دعوا بر اساس قانون آیین دادرسی مدنی (مواد ۱۵۸ تا ۱۷۷) مطرح می‌شود.
  • نیازی به اثبات سوءنیت خوانده وجود ندارد.

تصرف عدوانی کیفری

  • دعوای تصرف عدوانی کیفری یک جرم محسوب می‌شود و در دادگاه صلح مطرح می‌شود.
  • شاکی باید مالکیت رسمی و قانونی خود را ثابت کند و نشان دهد که متهم با سوءنیت و به قهر و غلبه ملک او را تصرف کرده است.
  • این جرم بر اساس مواد ۶۹۰ تا ۶۹۳ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) پیگیری می‌شود.
  • این نوع دعوا مستلزم وجود سوءنیت و عمدی بودن تصرف است.

۲. تفاوت در دلایل و مستندات مورد نیاز

تصرف عدوانی مدنی

  • ارائه سند مالکیت الزامی نیست؛ تنها اثبات سبق تصرف کافی است.
  • مستندات شامل:
    • استشهادیه محلی (شهادت شهود درباره تصرف قبلی خواهان)
    • قرارداد اجاره، قولنامه یا مبایعه‌نامه (در صورت وجود)
    • قبوض آب، برق و گاز که نشان‌دهنده تصرف پیشین باشد.

تصرف عدوانی کیفری

  • شاکی باید مالکیت رسمی ملک را اثبات کند.
  • ارائه سند رسمی مالکیت الزامی است.
  • مستندات شامل:
    • سند رسمی ملک یا حکم قطعی دادگاه مبنی بر مالکیت
    • صورت‌جلسه تنظیمی توسط ضابطان دادگستری
    • شهادت شهود درباره وقوع تصرف عدوانی به قهر و غلبه

۳. تفاوت در نوع مجازات و حکم صادره

تصرف عدوانی مدنی

  • دادگاه صرفاً حکم به رفع تصرف عدوانی و اعاده وضع به حال سابق صادر می‌کند.
  • در برخی موارد، محکومیت به پرداخت اجرت‌المثل ایام تصرف برای خوانده تعیین می‌شود.
  • طرح دعوای تصرف عدوانی حقوقی از سوی هر شخصی که سابقاً در ملک تصرف داشته است، امکان‌پذیر است، از جمله مالک، مستأجر، امین متصالح و غیره.

تصرف عدوانی کیفری

  • مجازات تصرف عدوانی کیفری شامل حبس از یک ماه تا یک سال طبق ماده ۶۹۰ قانون تعزیرات است.
  • در صورت وقوع جرم به‌صورت گروهی یا با استفاده از سلاح، مجازات شدیدتر می‌شود (حبس تا سه سال – ماده ۶۹۱).
  • دادگاه علاوه بر مجازات کیفری، حکم به رفع تصرف، اعاده وضع به حال سابق و در برخی موارد تخریب بناهای غیرمجاز را نیز صادر می‌کند.
  • شکایت از تصرف عدوانی کیفری تنها از سوی مالک ملک قابل قبول است.

مواد قانونی مرتبط با تصرف عدوانی کیفری

ماده 690 قانون تعزیرات و مجازات های بازدارنده

هر کس به وسیله صحنه‌سازی از قبیل پی‌کنی، دیوارکشی، تغییر حد فاصل، امحای مرز، کرت‌بندی، نهرکشی، حفر چاه، غرس اشجار و‌زارعت و امثال آن به تهیه آثار تصرف در اراضی مزروعی اعم از کشت شده یا در آیش زراعی، جنگل‌ها و مراتع ملی شده، کوهستان‌ها، باغ‌ها، قلمستان‌ها،‌منابع آب، چشمه‌سارها، انهار طبیعی و پارک‌های ملی، تاسیسات کشاورزی و دامداری و دامپروری و کشت و صنعت و اراضی موات و بایر و سایر اراضی و املاک متعلق به دولت یا شرکت‌های وابسته به دولت یا شهرداری‌ها یا اوقاف و همچنین اراضی و املاک و موقوفات و محبوسات و اثلاث‌ باقیه که برای مصارف عام‌المنفعه اختصاص یافته یا اشخاص حقیقی یا حقوقی به منظور تصرف یا ذی‌حق معرفی کردن خود یا دیگری، مبادرت نماید یا‌ بدون اجازه سازمان حفاظت محیط زیست یا مراجع ذیصلاح دیگر مبادرت به عملیاتی نماید که موجب تخریب محیط زیست و منابع طبیعی گردد یا اقدام به هر گونه تجاوز و تصرف عدوانی یا ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق در موارد مذکور نماید به مجازات یک ماه تا یک سال حبس محکوم می‌شود. دادگاه موظف است حسب مورد رفع تصرف عدوانی یا رفع مزاحمت یا ممانعت از حق یا اعاده وضع به حال سابق نماید.

تبصره 1 – رسیدگی به جرائم فوق‌الذکر خارج از نوبت به عمل می‌آید و مقام قضایی با تنظیم صورتمجلس دستور متوقف ماندن عملیات متجاوز را تا صدور حکم قطعی خواهد داد.

تبصره 2 – در صورتی که تعداد متهمان سه نفر یا بیشتر باشد و قرائن قوی بر ارتکاب جرم موجود باشد قرار بازداشت صادر خواهد شد، مدعی می‌تواند تقاضای خلع ید و قلع بنا و اشجار و رفع آثار تجاوز را بنماید.

ماده 691 قانون تعزیرات و مجازات های بازدارنده

هر کس به قهر و غلبه داخل ملکی شود که در تصرف دیگری است اعم از آنکه محصور باشد یا نباشد یا در ابتدای ورود به قهر و غلبه نبوده ولی بعد از اخطار متصرف به قهر و غلبه مانده باشد علاوه بر رفع تجاوز حسب مورد به یک تا شش ماه حبس محکوم می‌شود. هر گانه مرتکبین ‌دو نفر یا بیشتر بوده و لااقل یکی از آنها حامل سلاح باشد به حبس از یک تا سه سال محکوم خواهند شد.

ماده 692 قانون تعزیرات و مجازات های بازدارنده

(اصلاحی 1399/02/23)- هرگاه کسی مِلک دیگری را به قهر و غلبه تصرف کند علاو‌ه‌ بر رفع تجاو‌ز به حبس از چهل و پنج روز تا شش ماه محکوم خواهد شد.

ماده 693 قانون تعزیرات و مجازات های بازدارنده

(اصلاحی 1399/02/23)- اگر کسی به‌ موجب حکم قطعی محکوم به خلع‌ ید از مال غیرمنقولی یا محکوم به رفع مزاحمت یا رفع ممانعت از حق شده باشد، بعد از اجرای حکم مجدداً مورد حکم را عدو‌اناً تصرف یا مزاحمت یا ممانعت از حق نماید علاو‌ه‌ بر رفع تجاو‌ز به حبس از سه ماه تا یک سال محکوم خواهد شد.

مواد قانونی مرتبط با تصرف عدوانی در قانون آیین دادرسی مدنی

از قانون آیین دادرسی مدنی
ماده 158

دعوای تصرف عدوانی عبارتست از ادعای متصرف سابق مبنی بر اینکه دیگری بدون رضایت او مال غیرمنقول را از تصرف وی خارج کرده و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می‌نماید.

ماده 161

در دعاوی تصرف عدوانی، ممانعت از حق و مزاحمت، خواهان باید ثابت نماید که موضوع دعوا حسب مورد قبل از خارج شدن ملک از تصرف وی و یا قبل از ممانعت و یا مزاحمت در تصرف و یا مورد استفاده او بوده و بدون رضایت او و یا به غیر وسیله قانونی از تصرف وی خارج شده است.

ماده 162

در دعاوی تصرف عدوانی و مزاحمت و ممانعت از حق ابراز سند مالکیت دلیل بر سبق تصرف و استفاده از حق می‌باشد مگر آنکه طرف دیگر سبق تصرف و استفاده از حق خود را به طریق دیگر ثابت نماید.

ماده 163

کسی که راجع به مالکیت یا اصل حق ارتفاق و انتفاع اقامه دعوا کرده است، نمی‌تواند نسبت به تصرف عدوانی و ممانعت از حق طرح دعوا نماید.

ماده 164

هرگاه در ملک مورد تصرف عدوانی، متصرف پس از تصرف عدوانی غرس اشجار یا احداث بنا کرده باشد، اشجار و بنا در صورتی باقی می ماند که متصرف عدوانی مدعی مالکیت مورد حکم تصرف عدوانی باشد و در ظرف یک ماه از تاریخ اجرای حکم، در باب مالکیت به دادگاه صلاحیتدار دادخواست بدهد.

ماده 165

در صورتی که در ملک مورد حکم تصرف عدوانی زراعت شده باشد، اگر موقع برداشت محصول رسیده باشد متصرف عدوانی باید فوری محصول را برداشت و اجرت‌المثل را تادیه نماید. چنانچه موقع برداشت محصول نرسیده باشد، چه اینکه بذر روییده یا نروییده باشد محکوم له پس از جلب رضایت متصرف عدوانی مخیر است بین اینکه قیمت زراعت را نسبت به سهم صاحب بذر و دسترنج او پرداخت کند و ملک را تصرف نماید یا ملک را تا پایان برداشت محصول در تصرف متصرف عدوانی باقی بگذارد و اجرت المثل آن را دریافت کند. همچنین محکوم له می‌تواند متصرف عدوانی را به معدوم کردن زراعت و اصلاح اثار تخریبی که توسط وی انجام گرفته مکلف نماید.

تبصره – در صورت تقاضای محکوم له دادگاه، متصرف عدوانی را به پرداخت اجرت المثل زمان تصرف نیز محکوم می‌نماید.

ماده 166

هرگاه تصرف عدوانی مال غیرمنقول و یا مزاحمت یا ممانعت ازحق در مرئی و منظر ضابطین دادگستری باشد، ضابطین مذکور مکلفند به موضوع شکایت خواهان رسیدگی و با حفظ وضع موجود از انجام اقدامات بعدی خوانده جلوگیری نمایند و جریان را به مراجع قضایی اطلاع داده، برابر نظر مراجع یادشده اقدام نمایند.
تبصره- چنانچه به علت یکی از اقدامات مذکور در این ماده احتمال وقوع نزاع و تحقق جرمی داده شود، ضابطین باید فورا از وقوع هرگونه درگیری و وقوع جرم در حدود وظایف خود جلوگیری نمایند.

ماده 167

در صورتی که دو یا چند نفر مال غیرمنقولی را به طور مشترک در تصرف داشته یا استفاده می‌کرده‌اند و بعضی از آنان مانع تصرف یا استفاده و یا مزاحم استفاده بعضی دیگر شود حسب مورد در حکم تصرف عدوانی یا مزاحمت یا ممانعت از حق محسوب و مشمول مقررات این فصل خواهد بود.

ماده 168

دعاوی مربوط به قطع انشعاب تلفن، گاز، برق و وسایل تهویه و نقاله (از قبیل بالابر و پله برقی و امثال آن‌ها) که مورد استفاده در اموال غیرمنقول است مشمول مقررات این فصل می‌باشد مگر اینکه اقدامات بالا از طرف موسسات مربوط چه دولتی یا خصوصی با مجوز قانونی یا مستند به قرارداد صورت گرفته باشد.

ماده 169

هرگاه شخص ثالثی در موضوع رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی یا مزاحمت یا ممانعت از حق در حدود مقررات یادشده خود را ذی‌نفع بداند، تا وقتی که رسیدگی خاتمه نیافته چه در مرحله بدوی یا تجدیدنظر باشد، می‌تواند وارد دعوا شود. مرجع مربوط به این امر رسیدگی نموده، حکم مقتضی صادر خواهد کرد.

ماده 170

مستاجر، مباشر، خادم، کارگر و به طور کلی اشخاصی که ملکی را از طرف دیگری متصرف می‌باشند می‌توانند به قائم مقامی مالک برابر مقررات بالا شکایت کنند.

ماده 171

سرایدار، خادم، کارگر و به طور کلی هر امین دیگری، چنانچه پس از ده روز از تاریخ ابلاغ اظهارنامه مالک یا ماذون از طرف مالک یا کسی که حق مطالبه دارد مبنی بر مطالبه مال امانی، از آن رفع تصرف ننماید، متصرف عدوانی محسوب می‌شود.

تبصره- دعوای تخلیه مربوط به معاملات با حق استرداد و رهنی و شرطی و نیز درمواردی که بین صاحب مال و امین یا متصرف قرارداد و شرایط خاصی برای تخلیه یا استرداد وجود داشته باشد، مشمول مقررات این ماده نخواهند بود.

ماده 172

اگر در جریان رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی یا مزاحمت یا ممانعت از حق، سند ابرازی یکی از طرفین با رعایت مفاد ماده (1292) قانون مدنی مورد تردید یا انکار یا جعل قرار گیرد، چه تعیین جاعل شده یا نشده باشد، چنانچه سند یاد شده موثر در دعوا باشد و نتوان از طریق دیگری حقیقت را احراز نمود، مرجع رسیدگی کننده به اصالت سند نیز رسیدگی خواهد کرد.

ماده 173

به دعاوی تصرف عدوانی یا مزاحمت یا ممانعت از حق که یک طرف آن وزارتخانه یا موسسات و شرکت‌های دولتی یا وابسته به دولت باشد نیز برابر مقررات این قانون رسیدگی خواهد شد.

ماده 174

دادگاه در صورتی رای به نفع خواهان می‌دهد که به طور مقتضی احراز کند خوانده، ملک متصرفی خواهان را عدواناً تصرف و یا مزاحمت یا ممانعت از حق استفاده خواهان نموده است.
چنانچه قبل از صدور رای، خواهان تقاضای صدور دستور موقت نماید و دادگاه دلایل وی را موجه تشخیص دهد، دستور جلوگیری از ایجاد اثار تصرف و یا تکمیل اعیانی از قبیل احداث بنا یاغرس اشجار یا کشت و زرع، یا از بین بردن آثار موجود و یا جلوگیری از ادامه مزاحمت و یا ممانعت از حق را در ملک مورد دعوا صادر خواهد کرد.
این دستور با صدور رای به رد دعوا مرتفع می‌شود مگر اینکه مرجع تجدیدنظر دستور مجددی در این خصوص صادر نماید.

ماده 175

در صورتی که رای صادره مبنی بر رفع تصرف عدوانی یا مزاحمت یا ممانعت از حق باشد، بلافاصله به دستور مرجع صادرکننده، توسط اجرای دادگاه یا ضابطین دادگستری اجرا خواهد شد و درخواست تجدیدنظر مانع اجرا نمی‌باشد. در صورت فسخ رای در مرحله تجدیدنظر، اقدامات اجرایی به دستور دادگاه اجراکننده حکم به حالت قبل از اجرا اعاده می‌شود و در صورتی که محکوم به، عین معین بوده و استرداد آن ممکن نباشد، مثل یا قیمت آن وصول و تادیه خواهد شد.

ماده 176

اشخاصی که پس از اجرای حکم رفع تصرف عدوانی یا رفع مزاحمت یا ممانعت از حق دوباره مورد حکم را تصرف یا مزاحمت یا ممانعت از حق بنمایند یا دیگران را به تصرف عدوانی یا مزاحمت یا ممانعت از حق مورد حکم وادار نمایند، به مجازات مقرر در قانون مجازات اسلامی محکوم خواهند شد.

ماده 177

رسیدگی به دعاوی موضوع این فصل تابع تشریفات آیین دادرسی نبوده و خارج از نوبت به عمل می‌آید.

مجازات تصرف عدوانی کیفری

تصرف عدوانی کیفری از جمله اعمال مجرمانه‌ای است که قانونگذار اقدام به جرم‌انگاری و تعیین مجازات آن نموده است. ماده 690 قانون تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده در موارد وقوع تصرف عدوانی کیفری و اثبات آن علاوه بر حکم به رفع تصرف عدوانی، مجازات حبس از یک ماه تا یک سال را نیز برای متصرف عدوانی تعیین نموده است و در صور خاص نیز به شرح بالا مجازات های مختلفی مشخص کرده است.

مصادیق تصرف عدوانی حقوقی و کیفری

۱. تصرف عدوانی زمین کشاورزی (ماده 690 قانون تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده)

شرح: فردی با حفر چاه، نهرکشی، یا زراعت در زمین کشاورزی متعلق به دیگری، ادعای مالکیت کرده و آثار تصرف را به وجود آورده است.
نتیجه: مالک زمین می‌تواند با استناد به ماده 690 قانون تعزیرات علیه فرد متجاوز طرح دعوا کرده و درخواست رفع تصرف و مجازات متصرف را داشته باشد.

۲. ورود به ملکی بدون اجازه و ادامه تصرف (ماده 691 قانون تعزیرات)

شرح: شخصی به قهر و غلبه وارد خانه‌ای شده که در تصرف دیگری بوده و علی‌رغم اخطار مالک، همچنان در آنجا مانده است.
نتیجه: مالک می‌تواند با استناد به ماده 691 قانون تعزیرات درخواست رفع تصرف و مجازات متهم را داشته باشد که شامل یک تا شش ماه حبس است.

۳. تصرف به‌صورت گروهی و با سلاح (ماده 691 و 692 قانون تعزیرات)

شرح: چند نفر یک زمین شخصی را تصرف کرده و یکی از آن‌ها سلاح حمل می‌کند.
نتیجه: طبق ماده 691 اگر مرتکبان دو نفر یا بیشتر باشند و یکی از آن‌ها مسلح باشد، به حبس از یک تا سه سال محکوم خواهند شد.

۴. تصرف مجدد بعد از اجرای حکم دادگاه (ماده 693 قانون تعزیرات)

شرح: فردی که قبلاً طبق حکم دادگاه مجبور به تخلیه یک ملک شده، مجدداً همان ملک را تصرف کرده است.
نتیجه: طبق ماده 693 قانون تعزیرات این فرد به سه ماه تا یک سال حبس محکوم خواهد شد.

۵. تصرف عدوانی یک زمین مشاع توسط یکی از شرکا (ماده 167 قانون آیین دادرسی مدنی)

شرح: در ملکی که چند شریک دارد، یکی از شرکا بدون اجازه دیگران تصرف کامل ملک را در اختیار گرفته و مانع استفاده دیگران شده است.
نتیجه: این اقدام طبق ماده 167 قانون آیین دادرسی مدنی تصرف عدوانی محسوب شده و سایر شرکا می‌توانند دادخواست رفع تصرف را ارائه دهند.

۶. تغییر مرز زمین و تجاوز به زمین همسایه (ماده 690 قانون تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده)

شرح: فردی با جابجا کردن دیوار بین دو ملک یا تغییر حد فاصل، بخشی از زمین همسایه را تصرف کرده است.
نتیجه: طبق ماده 690 قانون تعزیرات، مالک زمین می‌تواند از دادگاه تقاضای رفع تصرف، اعاده وضع به حال سابق و مجازات متصرف را داشته باشد.

۷. ساخت بنا در زمین تصرف‌شده (ماده 164 قانون آیین دادرسی مدنی)

شرح: فردی پس از تصرف عدوانی زمینی، روی آن ساختمان ساخته است.
نتیجه: طبق ماده 164 قانون آیین دادرسی مدنی، اگر فرد متصرف مدعی مالکیت شود، باید ظرف یک ماه دادخواست اثبات مالکیت ارائه کند، در غیر این صورت بنا تخریب خواهد شد.

۸. تصرف عدوانی در اموال وقفی (ماده 690 قانون تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده)

شرح: شخصی بدون اجازه سازمان اوقاف، ملکی وقفی را تصرف کرده و در آن کشت و زرع انجام داده است.
نتیجه: طبق ماده 690 قانون تعزیرات، متصرف به یک ماه تا یک سال حبس محکوم می‌شود و باید ملک را تخلیه کند.

۹. برداشت محصول توسط متصرف عدوانی (ماده 165 قانون آیین دادرسی مدنی)

شرح: فردی زمینی را تصرف کرده و در آن زراعت انجام داده و اکنون محصول آماده برداشت است.
نتیجه: طبق ماده 165 قانون آیین دادرسی مدنی، متصرف باید محصول را برداشت کند و اجرت‌المثل زمین را بپردازد، یا در صورت مخالفت مالک، محصول معدوم شود.

تامین دلیل تصرف عدوانی در دادگاه صلح

در دعاوی تصرف عدوانی، یکی از مهم‌ترین اقدامات اولیه تأمین دلیل است که به‌منظور حفظ و مستندسازی شواهد مربوط به تصرف غیرقانونی صورت می‌گیرد. تأمین دلیل شامل بررسی وضعیت تصرف، میزان تغییرات ایجادشده در ملک و ارائه گزارشی رسمی توسط کارشناس یا مأمور قضایی است تا در رسیدگی‌های بعدی به‌عنوان ادله اثبات دعوا مورد استناد قرار گیرد.

بر اساس قانون شورای حل اختلاف مصوب ۱۴۰۲، صلاحیت بررسی درخواست تأمین دلیل از شورا سلب شده و به دادگاه صلح واگذار شده است. این تغییر به‌منظور افزایش دقت در مستندسازی و جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی در دعاوی مربوط به تصرف، مزاحمت و ممانعت از حق انجام شده است. بنابراین، در صورت طرح دعوی تصرف عدوانی، خواهان باید درخواست تأمین دلیل خود را مستقیماً به دادگاه صلح ارائه دهد.

مزایای این اقدام:
✔ جلوگیری از تغییر یا از بین رفتن آثار تصرف غیرقانونی
✔ استفاده از گزارش رسمی کارشناس املاک، به‌عنوان مدرک در دادگاه حقوقی یا کیفری
✔ تسریع روند رسیدگی با مستندسازی وضعیت ملک در زمان ارائه دادخواست

در نتیجه، هر شخصی که مدعی تصرف عدوانی باشد، برای حفظ حقوق خود می‌تواند از دادگاه صلح درخواست تأمین دلیل نماید و از گزارش آن در مراحل دادرسی استفاده کند.

تعیین تکلیف نسبت به اقدامات متصرف عدوانی در دوران تصرف

در صورت تصرف عدوانی یک ملک همواره این احتمال وجود دارد که متصرف عدوانی در دوران تصرف خود تغییراتی در ملک ایجاد نموده باشد؛ مانند احداث بنا، درختکاری یا زراعت. به همین خاطر، دادگاه‌ در رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی علاوه بر صدور حکم بر رفع تصرف بایستی نسبت به چنین مواردی نیز تعیین تکلیف نماید.

ماده 164 قانون آیین دادرسی مدنی نسبت به بنای احداث شده و درختان کاشته شده در دوران تصرف عدوانی تعیین تکلیف نموده است. طبق این ماده، برای قلع و قمع بنا یا درختان موجود در ملک مهلت یک ماهه پس از رفع تصرف عدوانی (اجرای حکم دادگاه) در نظر گرفته شده است. چنانچه خوانده دعوای تصرف عدوانی در این مدت زمان اقدام به طرح دعوای مالکیت نسبت به ملک نماید، تا زمان تعیین تکلیف دعوای مالکیت قلع و قمع بنا و درختان انجام نخواهد شد؛ زیرا احتمال پیروزی متصرف عدوانی در دعوای مالکیت وجود دارد. با این حال، تقاضای تجدیدنظرخواهی نسبت به حکم رفع تصرف عدوانی مانع از قلع و قمع بنا و درختان پس از گذشت یک ماه از اجرای حکم نخواهد شد.

در خصوص محصولات زراعی کاشته شده در ملک مورد حکم رفع تصرف عدوانی نیز ماده 165 قانون آیین دادرسی مدنی حکم ویژه‌ای بیان نموده است. مطابق این ماده در خصوص قلع و قمع محصولات کشاورزی ممکن است یکی از سه وضعیت زیر حادث شود:

  • اگر موقع برداشت محصول رسیده باشد، متصرف عدوانی باید فوراً محصول را برداشت و اجرت‌المثل دوران تصرف را به محکوم‌له پرداخت نماید.
  • اگر موقع برداشت محصول نرسیده باشد، محکوم‌له پس از جلب رضایت متصرف عدوانی می‌تواند قیمت زراعت را نسبت به سهم صاحب بذر و دسترنج او پرداخت کرده و ملک را به همراه محصولات کشاورزی تصرف نماید یا اینکه ملک را تا پایان برداشت محصول در تصرف متصرف عدوانی باقی بگذارد و اجرت‌المثل آن را دریافت نماید.
  • در هر صورتی محکوم‌له می‌تواند متصرف عدوانی را به معدوم کردن زراعت و اصلاح آثار تخریبی مکلف نماید.

تصرف عدوانی در املاک مشاعی

منظور از املاک مشاعی املاکی است که مالکیت آن‌ها به صورت اشتراکی بین دو یا چند شریک قرار دارد و همه شرکاء حق استفاده از ملک را به نحوی دارند که مانع استفاده سایر شرکاء نشوند. برای مثال، اگر سه نفر یک قطعه زمین را به صورت اشتراکی خریداری کرده و اقدام به ساخت و ساز در آن زمین نمایند، هر سه شریک حق استفاده از زمین و بهره‌برداری از آن به میزان سهم خود را ندارد و دیگر شرکاء نمی‌توانند مانع از بهره‌مندی این شخص از زمین شوند.

با این حال، گاهی ممکن است در املاک مشاعی یکی از شرکاء بدون در نظر گرفتن سهام دیگر شرکاء، ملک را در تصرف گرفته و مانع تصرف شریک یا شرکای دیگر شود. در چنین شرایطی، دیگر شرکاء می‌توانند اقدام به طرح دعوای رفع تصرف عدوانی به طرفیت شریکی نمایند که به صورت غیرقانونی سهم آنان را تصرف نموده است. به موجب ماده 167 قانون آیین دادرسی مدنی رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی در املاک مشاعی مانند دیگر اموال انجام می‌شود.

تصرف عدوانی

طرح دعوای تصرف عدوانی علیه امین

گاهی ممکن است ملکی به امانت در اختیار فرد دیگری تحت عنوان سرایدار، خادم، کارگر و غیره قرار گرفته باشد. اما زمانی که مالک ملک خود را مطالبه می‌نماید، امین از استرداد ملک اجتناب نماید. در چنین شرایطی، تصرف امین بر ملک عدوانی محسوب شده و مالک برای خاتمه بخشیدن به تصرف عدوانی امین می‌تواند دعوای رفع تصرف عدوانی مطرح نماید.

دعوای رفع تصرف عدوانی علیه امین متفاوت از دیگر انواع دعوای تصرف عدوانی است. زیرا خواهان برای طرح دعوای رفع تصرف عدوانی علیه امین موظف است پیش از ثبت دادخواست، به موجب ارسال یک اظهارنامه‌ از امین تقاضای استرداد ملک را نماید. چنانچه امین ظرف 10 روز از تاریخ ابلاغ اظهارنامه اقدام به استرداد ملک ننماید، خواهان می‌تواند اقدام به طرح دعوای رفع تصرف عدوانی علیه امین نماید.

دستور موقت در دعوای تصرف عدوانی بر اساس ماده ۱۷۴ قانون آیین دادرسی مدنی

در دعوای تصرف عدوانی، خواهان می‌تواند با استناد به ماده ۱۷۴ قانون آیین دادرسی مدنی، پیش از صدور رأی نهایی، درخواست صدور دستور موقت نماید. چنانچه دادگاه دلایل ارائه‌شده را موجه تشخیص دهد، می‌تواند به‌عنوان اقدام فوری، دستور توقف تصرف یا جلوگیری از ایجاد تغییرات بیشتر در ملک مورد نزاع را صادر کند.

برای آشنایی بیشتر با دستور موقت، میتوانید مقاله وکیل سوال در این خصوص را مطالعه کنید.

محدوده و اثرات دستور موقت

مطابق این ماده، دستور موقت می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

  • جلوگیری از احداث بنا، دیوارکشی یا غرس اشجار در ملک مورد دعوا.
  • ممانعت از کشت و زرع یا انجام هرگونه تغییر در وضعیت ملک.
  • دستور تخریب تغییرات غیرمجاز انجام‌شده توسط متصرف عدوانی.

اعتبار و اجرای دستور موقت

  • در صورتی که دادگاه رأی به رد دعوای تصرف عدوانی صادر کند، دستور موقت خود‌به‌خود لغو می‌شود، مگر اینکه مرجع تجدیدنظر دستور جدیدی صادر نماید.
  • برخلاف سایر موارد دستور موقت، در این نوع دعاوی خواهان ملزم به تودیع خسارت احتمالی نیست و دادگاه بدون اخذ تأمین می‌تواند دستور را صادر کند.

مراحل طرح شکایت از تصرف عدوانی

در صورت وقوع هر یک از اقسام تصرف عدوانی، اعم از حقوقی یا کیفری، خواهان یا شاکی برای طرح شکایت از تصرف عدوانی بایستی به ترتیب زیر اقدام نماید:

1 . ثبت نام در سامانه ثنا

در حال حاضر برای طرح هر دعوای حقوقی یا شکایت کیفری ضروری است که خواهان یا شاکی در ابتدا در سامانه ثنا ثبت نام کرده و پروفایل شخصی خود را در این سامانه تشکیل دهد تا از این طریق بتواند دادخواست یا شکوائیه خود را به ثبت رسانده و ابلاغیه‌های مربوط به جلسات رسیدگی را دریافت نماید.

2 . جمع‌آوری اسناد و مدارک

طرح دعوای رفع تصرف عدوانی نیازمند ارائه اسناد و مدارک کافی از سوی خواهان مبنی بر سابقه تصرف بر ملک، وقوع تصرف طرف مقابل پس از آن، عدوانی بودن تصرفات طرف مقابل و در صورت لزوم مالکیت ملک موضوع دعوا می‌باشد. به همین خاطر، ضروری است که خواهان یا شاکی پیش از طرح دعوا اسناد و مدارک کافی برای اثبات ادعای خود را جمع‌آوری نماید.

3 . تهیه و تنظیم دادخواست یا شکوائیه

با توجه به اینکه تصرف عدوانی از نوع حقوقی بوده است یا کیفری، طرح شکایت از آن در این مرحله متفاوت خواهد بود. در صورت وقوع تصرف عدوانی حقوقی، خواهان بایستی ماوقع و خواسته خود را به موجب یک دادخواست تقدیم دادگاه کرده و درخواست رسیدگی به دادخواست خود را نماید. اما برای طرح شکایت کیفری تصرف عدوانی، شاکی بایستی به جای دادخواست اقدام به تنظیم شکوائیه نماید. در تنظیم شکوائیه نیز شاکی ماوقع تصرف ملک توسط طرف مقابل را ارائه کرده و از دادگاه تقاضای رسیدگی می‌نماید.

توجه به این نکته ضروری است که تنظیم دادخواست یا شکوائیه امری مهم و تخصصی به شمار می‌آید. زیرا شروع فرایند رسیدگی و صدور حکم به وسیله ارائه دادخواست یا شکوائیه آغاز می‌شود. از این رو، بهتر است در این مرحله از راهنمایی و مشورت یک وکیل متخصص استفاده شده یا اینکه تنظیم دادخواست یا شکوائیه به یک وکیل متخصص سپرده شود.

4 . ثبت دادخواست یا شکوائیه در سامانه ثنا

مرحله پایانی شکایت از تصرف عدوانی این است که خواهان یا شاکی بایستی دادخواست یا شکوائیه خود را به انضمام اسناد و مدارک جمع‌آوری شده در سامانه ثنا به ثبت برساند تا فریاند رسیدگی به این شکایت آغاز شود. با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیک و ارائه دادخواست یا شکوائیه به همراه مدارک موجود به سادگی می‌توان شکایت خود را به ثبت رساند.

مدارک لازم برای شکایت از تصرف عدوانی

به طور کلی، خواهان یا شاکی برای شکایت از تصرف عدوانی نیاز به ارائه مدارک زیر دارد:

  • مدارک هویتی: اعم از شناسنامه و کارت ملی
  • سند مالکیت ملک موضوع دعوا: به موجب ماده 162 قانون آیین دادرسی مدنی ابراز سند مالکیت به عنوان مهم‌ترین و محکم‌ترین دلیل اثبات دعوای تصرف عدوانی به شمار رفته و ارائه آن موجب اثبات سابقه تصرف خواهان در ملک خواهد شد.
  • شهادت شهود: شهادت شهود یکی دیگر از دلایل مهمی است که موجب اثبات سابقه تصرف خواهان در ملک و عدوانی بودن تصرف خوانده می‌شود.
  • گزارش پلیس یا مراجع امنیتی: چنانچه پیش‌تر گزارش جرم تصرف عدوانی به پلیس یا مراجع انتظامی تقدیم و دریافت شده باشد، این گزارش به عنوان ادله اثبات در شکایت از تصرف عدوانی کیفری قابل ارائه خواهد بود.

تصرف عدوانی

مرجع صالح رسیدگی به شکایت از تصرف عدوانی

تا پیش از تصویب قانون جدید شوراهای حل اختلاف در سال 1402 و  آغاز به کار دادگاه‌های صلح در سال 1403 رسیدگی به دعاوی تصرف عدوانی حقوقی در صلاحیت دادگاه‌های عمومی حقوقی و رسیدگی به دعاوی تصرف عدوانی کیفری در صلاحیت دادگاه‌های عمومی کیفری قرار داشت. اما با تعریف صلاحیت‌های دادگاه صلح رسیدگی به برخی از دعاوی از صلاحیت محاکم عمومی حقوقی و کیفری خارج شده و در صلاحیت دادگاه صلح قرار گرفت.

در حال حاضر، رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی، اعم از حقوقی یا کیفری، در صلاحیت دادگاه صلح قرار دارد. رسیدگی به دعوای رفع تصرف عدوانی حقوقی به موجب بند 2 ماده 12 قانون جدید شوراهای حل اختلاف در صلاحیت دادگاه صلح قرار گرفته است. به موجب بند 10 ماده 12 این قانون نیز رسیدگی به جرایم عمدی تعزیری درجه 7 و 8 در صلاحیت دادگاه صلح قرار گرفته است. تصرف عدوانی کیفری نیز جرم تعزیری درجه 7 محسوب شده و رسیدگی به آن در دادگاه صلح انجام می‌شود.

فرایند رسیدگی به شکایت از تصرف عدوانی کیفری در دادگاه صلح مطابق ماده 340 قانون آیین دادرسی کیفری به صورت مستقیم در دادگاه صلح و بدون ارجاع پرونده به دادسرا انجام می‌شود. البته مطابق بخشنامه رئیس کل دادگستری استان تهران در مورد لزوم ابلاغ دادنامه‌های صادره از دادگاه صلح در امور کیفری به دادستان، دادگاه صلح بایستی پس از صدور رأی مربوط به تصرف عدوانی کیفری، رأی مربوطه را به دادستان ابلاغ نماید.

از حیث صلاحیت محلی نیز در هر صورت، رسیدگی به شکایت از تصرف عدوانی در صلاحیت دادگاه صلح محل وقوع ملک قرار دارد.

مطالبه اجرت‌المثل ایام تصرف از متصرف عدوانی

اجرت‌المثل تصرف عدوانی به مبلغی گفته می‌شود که متصرف عدوانی به دلیل استفاده غیرمجاز از ملک دیگری، موظف به پرداخت آن است. این مبلغ معادل اجاره‌بهای متعارف ملک در مدت تصرف غیرقانونی است و در دعاوی تصرف عدوانی، علاوه بر درخواست رفع تصرف، می‌تواند توسط مالک مطالبه شود.

۱. مبنای قانونی اجرت‌المثل در تصرف عدوانی

مطابق ماده ۱۶۵ قانون آیین دادرسی مدنی، در صورتی که شخصی ملک دیگری را بدون رضایت و بدون مجوز قانونی در تصرف داشته باشد، مالک می‌تواند علاوه بر درخواست رفع تصرف، اجرت‌المثل ایام تصرف را نیز مطالبه کند.

۲. نحوه محاسبه اجرت‌المثل تصرف عدوانی

میزان اجرت‌المثل بر اساس کارشناسی رسمی دادگستری تعیین می‌شود و عواملی مانند:
مساحت ملک تصرف‌شده
کاربری و موقعیت مکانی ملک
مدت تصرف عدوانی
نرخ اجاره‌بهای املاک مشابه در همان منطقه
بر مبلغ نهایی اجرت‌المثل تأثیرگذار هستند.

۳. نحوه مطالبه اجرت‌المثل تصرف عدوانی

از طریق دعوای حقوقی: مالک می‌تواند ضمن دادخواست رفع تصرف عدوانی، مطالبه اجرت‌المثل ایام تصرف را نیز از دادگاه حقوقی درخواست کند.
از طریق دادخواست مستقل: چنانچه مالک پس از رفع تصرف بخواهد اجرت‌المثل ایام گذشته را مطالبه کند، می‌تواند دادخواست جداگانه‌ای برای مطالبه اجرت‌المثل مطرح نماید.
استناد به رأی کیفری: در صورتی که تصرف عدوانی از طریق دعوای کیفری ثابت شده باشد، مالک می‌تواند با استناد به رأی دادگاه کیفری، در دادگاه حقوقی درخواست اجرت‌المثل کند.

دفاعیات متصرف در پرونده تصرف عدوانی

بر اساس هر پرونده، دفاع متصرف می تواند متفاوت باشد. از جمله این دفاعیات:

۱. اثبات مالکیت قانونی

متصرف می‌تواند با ارائه سند رسمی مالکیت یا حکم قطعی دادگاه مبنی بر مالکیت خود، نشان دهد که تصرف وی قانونی بوده و اتهام تصرف عدوانی بی‌اساس است.

۲. ارائه اسناد رسمی و قبوض پرداختی

ارائه اسناد رسمی مانند قراردادهای خرید، اجاره‌نامه یا قبوض پرداختی نظیر آب، برق، گاز و تلفن که به نام متصرف صادر شده‌اند، می‌تواند نشان‌دهنده تصرف قانونی و مستمر وی باشد.

۳. ادعای اجاره یا اذن در تصرف

در صورتی که متصرف با اجازه مالک یا از طریق قرارداد اجاره در ملک مستقر شده باشد، می‌تواند با ارائه مدارک مربوطه، نشان دهد که تصرف وی با رضایت مالک بوده و بنابراین عدوانی محسوب نمی‌شود.

۴. اثبات عدم سبق تصرف خواهان

متصرف می‌تواند با ارائه شواهد و مدارک، نشان دهد که خواهان پیش از وی تصرفی در ملک نداشته است؛ بنابراین ادعای تصرف عدوانی بی‌اساس خواهد بود.

۵. اثبات عدم عدوانی بودن تصرف

متصرف می‌تواند با ارائه شواهد و مدارک، نشان دهد که تصرف وی بدون استفاده از زور و با حسن نیت بوده است؛ بنابراین اتهام تصرف عدوانی را رد کند.

نمونه دادخواست رفع تصرف عدوانی

به منظور طرح دعوای حقوقی رفع تصرف عدوانی خواهان می‌تواند دادخواست خود را مطابق نمونه دادخواست زیر تنظیم نماید:

مشخصات خواهان: ….

مشخصات خوانده: ….

اطلاعات وکیل (در صورت وجود): …

خواسته: رفع تصرف عدوانی

دلایل و منضمات: سند مالکیت، شهادت شهود و …

شرح خواسته:

ریاست محترم دادگاه صلح شهرستان …….

با سلام و احترام

اینجانب ………. فرزند ……. به شماره ملی …… به موجب سند مالکیتی که ضمیمه دادخواست فوق شده است، مالک یک قطعه زمین به شماره پلاک ثبتی …… و به مساحت ….. متر مربع واقع در ………… هستم. این زمین در سال ….. توسط پدر اینجانب خریداری شده است و پس از گذشت دو سال به موجب فوت ایشان و به استناد گوهی انحصار وراثت شماره ….. به اینجانب به ارث رسیده و سند مالکیت به نام بنده صادر شده است. آقایان …..، …… و …… نیز به منظور ادای شهادت نسبت به این موضوع اعلام آمادگی نموده‌اند.

طی سال‌های ….. تا ….. به علت زندگی در خارج از کشور این زمین به حالت بلاتکلیف رها شده بود. در این مدت آقا / خانم ……… به صورت عدوانی بر این زمین سلطه یافته و شروع به دیوارکشی و ساخت و ساز در این زمین نموده و خود را مالک این زمین معرفی نموده‌اند. این در حالی است که تصرف خوانده بر این زمین و احداث بنا در آن بدون اطلاع و کسب اجازه از اینجانب اتفاق افتاده است. فلذا بنابر تقدیم دادخواست حاضر و به استناد مواد 158 به بعد قانون آیین دادرسی مدنی، بدواً به جهت ضرورت و فوریت امر تقاضای صدور دستور موقت موضوع ماده 174 قانون آیین دادرسی مدنی و متعاقب آن تقاضای رسیدگی و صدور حکم بر رفع تصرف عدوانی خوانده، قلع و قمع بنای احداثی در زمین و پرداخت اجرت‌المثل ایام تصرف را دارم

با تشکر

نام و نام خانوادگی خواهان

امضاء

تاریخ

نمونه شکوائیه جرم تصرف عدوانی کیفری

مشخصات شاکی: …..

مشخصات مشتکی‌عنه: ……..

اطلاعات وکیل (در صورت وجود): ……..

دلایل و منضمات: سند مالکیت، گزارش پلیس، استشهادیه محلی و …..

شرح شکوائیه:

ریاست محترم دادگاه صلح شهرستان …….

با سلام و احترام

اینجانب …… فرزند …… به استناد سند مالکیت شماره …… که پیوست شکوائیه شده است، مالک شش دانگ یک واحد آپارتمان به متراژ ….. متر مربع و به شماره پلاک ثبتی …. در مجتمع مسکونی ….. واقع در …….. هستم. مطابق سند مالکیت این ملک، این واحد آپارتمان دارای یک پارکینگ و یک انباری به متراژ …… متر مربع در طبقه منفی یک مجتمع می‌باشد. با این حال خانم/آقای ……. که مالک واحد مجاور هستند و پارکینگ و انباری ایشان نیز در کنار پارکینگ و انباری مربوط به آپارتمان اینجانب قرار دارد، با آگاهی از تعلق یکی از انباری‌ها به اینجانب و درج این موضوع در سند مالکیت آپارتمان اینجانب، به نحو عدوانی اقدام به تصرف انباری کرده و با نصب قفل جدید بر روی درب انباری مانع استفاده اینجانب از انباری شده است.

در ابتدا چندین مرتبه با تذکر و به صورت لسانی خواستار تخلیه انباری توسط مشتکی‌عنه شدم، اما ایشان هربار مدعی شد که انباری متعلق به اوست. یک مرتبه نیز صحبت با ایشان در مورد تخلیه انباری منجر به درگیری فیزیکی بین اینجانب و مشتکی‌عنه شده که با حضور مأمورین نیروی انتظامی درگیری خاتمه یافته و گزارش آن نیز ضمیمه شکوائیه شده است.

لازم به ذکر است که دیگر همسایگان نیز اذعان دارند که انباری فوق متعلق به واحد آپارتمان اینجانب بوده و به موجب استشهادیه‌ای که ضمیمه شکوائیه شده است نسبت به این موضوع شهادت داده‌اند. فلذا، بنا به مراتب فوق و نظر به اینکه عمل مشتکی‌عنه طبق ماده 690 قانون تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده دارای وصف مجرمانه است، رسیدگی و انجام تحقیقات و صدور حکم به رفع تصرف عدوانی مورد استدعاست.

با تشکر

نام و نام خانوادگی شاکی

امضاء

تاریخ

چند نمونه رای در مورد تصرف عدوانی

تصرف عدوانی

تفاوت تصرف عدوانی با نهادهای مشابه

تصرف عدوانی صرفاً یکی از انواع اختلافات ملکی است و دعاوی ملکی انواع مختلفی را شامل می‌شود. برخی از این دعاوی مشابه دعوای رفع تصرف عدوانی هستند و به همین خاطر برخی از افراد این دعاوی و دعوای تصرف عدوانی را به اشتباه یکسان انگاشته و در موارد وقوع تصرف عدوانی به جای طرح دعوای رفع تصرف عدوانی اقدام به طرح دعاوی دیگری می‌نمایند. به همین خاطر، ضروری است تا به ترتیب زیر به بررسی تفاوت هر یک از نهادهای زیر با تصرف عدوانی بپردازیم.

تفاوت تصرف عدوانی با خلع ید

دعوای خلع ید از جمله دعاوی مربوط به مالکیت اموال غیرمنقول است. هرگاه شخصی به صورت غیرقانونی بر ملک متعلق به دیگری سلطه یافته و آن را تصرف نماید، مالک می‌تواند با طرح دعوای خلع ید و اثبات مالکیت خود به تصرف غیرقانونی خوانده بر ملک خود خاتمه داده و آن را مجدداً در اختیار بگیرد. دعاوی خلع ید و تصرف عدوانی از حیث نتیجه شبیه یکدیگر بوده و هردو منجر به پایان بخشیدن به تصرف غیرقانونی خواهان می‌شوند. با این حال، تفاوت‌های موجود بین این دعاوی را می‌توان به این ترتیب بیان نمود:

1 . طرح دعوای خلع ید نیازمند اثبات مالکیت خواهان بر ملک موضوع دعواست؛ اما طرح دعوای تصرف عدوانی نیازی به اثبات مالکیت خواهان ندارد و صرفاً اثبات سابقه تصرف خواهان در ملک مورد نظر کافیست. در نتیجه، دعوای خلع ید تنها از سوی مالک ملک قابل طرح است، اما دعوای خلع ید از جانب متصرف سابق ملک قابل طرح است که ممکن است مالک ملک نباشد.

2 . دعوای تصرف عدوانی از جمله دعاوی غیرمالی به شمار می‌آید؛ اما دعوای خلع ید یک دعوای مالی است. در نتیجه، هزینه دادرسی دعوای خلع ید بیشتر از دعوای تصرف عدوانی است.

3 . رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی در دادگاه خارج از نوبت انجام می‌شود، اما رسیدگی به دعوای خلع ید تابع تشریفات آیین دادرسی است.

4 . در دعوای تصرف عدوانی به محض صدور رأی دادگاه بدوی مبنی بر رفع تصرف، رأی اجرا شده و ملک از تصرف متصرف غیرقانونی خارج خواهد شد. اما اجرای رأی دادگاه در دعاوی خلع ید و اخراج ملک از تصرف متصرف غیرقانونی منوط به قطعی شدن رأی است.

تفاوت تصرف عدوانی با تخلیه ید

دعوای تخلیه ید زمانی قابل طرح است که شخصی به موجب قرارداد مالی را در اختیار داشته باشد و پس از انقضای مدت قرارداد، اقدام به استرداد مال به مالک اصلی ننماید و آن را به صورت غیرقانونی در اختیار بگیرد. برای مثال، اگر مستأجر یک واحد آپارتمان پس از انقضای مدت قرارداد اجاره و عدم تمدید قرارداد همچنان در آپارتمان سکونت کرده و آن را به موجر تحویل ندهد، از آنجا که منشأ تصرف ملک توسط مستأجر یک منشأ قراردادی بوده است، موجر نمی‌تواند با طرح دعوای رفع تصرف عدوانی ملک را از مستأجر بازپس گیرد و بایستی اقدام به طرح دعوای تخلیه ید نماید.

با این تفاسیر، تفاوت تصرف عدوانی و تخلیه ید را می‌توان به این ترتیب بیان نمود:

1 . دعوای تخلیه ید هم نسبت به اموال منقول و هم اموال غیرمنقول قابل طرح است؛ اما طرح دعوای تصرف عدوانی اختصاص به اموال غیرمنقول دارد.

2 . دعوای تخلیه ید زمانی مطرح می‌شود که تصرف خوانده بر ملک موضوع دعوا دارای منشأ قانونی یا قراردادی باشد؛ در حالی که یکی از شروط طرح دعوای تصرف عدوانی، عدوانی و غیرقانونی بودن تصرف خوانده بر ملک موضوع دعواست.

تفاوت تصرف عدوانی با وضع ید

دعوای وضع ید یا تسلیط از جمله دعاوی ملکی مربوط به املاک مشاعی است. هرگاه یکی از شرکای املاک مشاعی مانع از تسلط دیگر شرکاء بر ملک شود، شرکای دیگر با طرح دعوای وضع ید می‌توانند بر ملک مربوطه تسلط یابند. در واقع، صدور حکم وضع ید موجب تصرف مشترک محکوم‌له و محکوم‌علیه بر ملک موضوع دعوا می‌گردد.

دادگاه‌ها نسبت به پذیرش یا عدم پذیرش دعوای وضع ید رویه واحدی ندارند. برخی از محاکم به استناد اینکه صدور حکم وضع ید موجب تصرف مادی شریک در سهم دیگر شرکاست و تصرف مادی در مال مشاع نیز بدون اذن شریک ممنوع است، دعوای وضع ید را رد می‌کنند. اما برخی دیگر از دادگاه‌ها به استناد تسلیط و تصرف مشاعی همه شرکاء بر املاک مشاعی دعوای وضع ید را می‌پذیرند. با توجه به اختلاف نظر موجود بین محاکم، در مواردی که هر یک از شرکای املاک مشاعی مانع از تسلط دیر شرکاء بر ملک شود، طرح دعوای رفع تصرف عدوانی راهکار مناسب‌تر و مطمئن‌تری خواهد بود.

تفاوت تصرف عدوانی و غصب

غصب از جمله مفاهیم مهم حقوقی است و ماده 308 قانون مدنی غصب را به «استیلاء بر حق غیر به نحو عدوان» تعریف نموده است. این تعریف به این معنی است که کسی مال متعلق به دیگری را به صورت غیرقانونی در اختیار خود بگیرد. این تعریف شبیه به تعریف تصرف عدوانی است؛ اما این مفاهیم کاملاً متمایز از یکدیگر هستند. گاهی ممکن است غصب یک مال مصداق تصرف عدوانی محسوب شود و گاهی مصداق تصرف عدوانی به شمار نیاید. از طرف دیگر، تصرف عدوانی گاهی اوقات غصب محسوب شده و لزوماً هر تصرف عدوانی غصب محسوب نمی‌شود.

با این تفاسیر تفاوت‌های غصب و تصرف عدوانی را می‌توان به این ترتیب بیان کرد:

1 . تصرف عدوانی صرفاً نسبت به اموال غیرمنقول موضوعیت دارد؛ اما غصب هم در خصوص اموال منقول و هم غیرمنقول موضوعیت خواهد داشت.

2 . طرح دعوای تصرف عدوانی نیازمند اثبات سابقه تصرف خواهان است؛ اما طرح دعوای غصب نیازمند اثبات سابقه تصرف خواهان نیست و حتی ممکن است خواهان هیچ سابقه تصرفی در ملک نداشته باشد.

نقش وکیل در دعوای تصرف عدوانی

در صورت بروز هرگونه دعوا یا اختلاف ملکی میان دو یا چند نفر بهترین راهکار حل و فصل اختلاف از طریق توافق و سازش و بدون نیاز به طرح دعوا در دادگاه است. با این حال، اگر اختلافات ملکی از طریق توافق و سازش قابل حل نبود، ضروری است که پیش از طرح دعوا در خصوص موضوع دعوا با یک وکیل متخصص مشورت شود تا در صورت لزوم اقدام به طرح دعوای تصرف عدوانی، اعم از حقوقی یا کیفری شود.

در صورت نیاز به طرح دعوای تصرف عدوانی، یک وکیل متخصص با تنظیم یک دادخواست یا شکوائیه اصولی، حضور در جلسات رسیدگی و ارائه دفاعیات مؤثر از موکل خود موجبات صدور حکم به رفع تصرف عدوانی به نفع خواهان را فراهم خواهد نمود. از طرف دیگر/ف خوانده دعوای تصرف عدوانی نیز می‌تواند با کمک یک وکیل متخصص قانونی بودن تصرفات خود را ثابت کرده و از خروج ملک از تصرف خود پیشگیری نماید.

برای آشنایی با رویه قضایی دادگاه‌ها در رسیدگی به پرونده‌های تصرف عدوانی نیز می‌توانید «نمونه آرای قضایی درباره تصرف عدوانی» را در وب سایت وکیل سوال مشاهده نمایید.

تصرف عدوانی

نتیجه‌گیری

تصرف عدوانی به عنوان رایج‌ترین مصداق دعاوی تصرف شناخته می‌شود. منظور از تصرف عدوانی این است که شخصی به صورت غیرقانونی و بدون اجازه مالک یا متصرف قانونی یک ملک بر آن مسلط شده و مانع از تصرف متصرف قانونی بر ملک شود. در چنین شرایطی، متصرف سابق با طرح دعوای رفع تصرف عدوانی و اثبات سابقه تصرف خود، وقوع تصرف خوانده پس از آن و عدوانی و غیرقانونی بودن تصرف خوانده در دادگاه صلح می‌تواند حکم به رفع تصرف عدوانی را از دادگاه دریافت نموده و با اجرای این حکم ملک را از تصرف متصرف غیرقانونی خارج کرده و مجددا در اختیار خود بگیرد. تصرف عدوانی بر مبنای آگاهی یا عدم آگاهی متصرف عدوانی از عدم تعلق ملک به خود و توسل یا عدم توسل وی به زور در فرایند تصرف ملک به دو نوع حقوقی و کیفری تقسیم می‌شود. این دعاوی به شرحی که در این مقاله توضیح داده شد متفاوت از یکدیگر هستند.

دپارتمان حقوقی وکیل سوال

امیدواریم که این مقاله برای شما مفید بوده و اطلاعات کافی در خصوص تصرف عدوانی و نحوه طرح شکایت از آن را در اختیار شما قرار داده باشد. در صورتی که با سؤال یا ابهامی در این زمینه مواجه هستید، می‌توانید پرسش خود را در قسمت دیدگاه‌ها درج نمایید تا در اسرع وقت به آن‌ها پاسخ داده شود. در صورت نیاز به دریافت مشاوره تخصصی نیز می‌توانید از طریق شماره تماس یا فرم ارتباطی با ما در ارتباط باشید.

خانم ام‌البنین تنکابنی رضایی، وکیل پایه یک دادگستری و مدیر مجموعه وکیل سؤال، با سال‌ها تجربه در زمینه ارائه خدمات حقوقی، شخصاً بر کیفیت خدمات ارائه شده نظارت خواهند داشت.

وکیل سؤال همراه شما در مسیر عدالت

5/5 - (4 امتیاز)

سوالات متداول

  • تصرف عدوانی در چه صورتی محقق شده و قابل شکایت می‌باشد؟

    به منظور تحقق تصرف عدوانی و امکان شکایت از آن وجود سه شرط زیر الزامی است: 1 . سابقه تصرف خواهان در ملک موضوع دعوا 2 . لحوق تصرف خوانده بر ملک موضوع دعوا 3 . عدوانی و غیرقانونی بودن تصرف خوانده در ملک موضوع دعوا

  • آیا در طرح دعوای تصرف عدوانی اثبات مالکیت از سوی خواهان الزامی است؟

    در فرایند رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی حقوقی تنها اثبات سابقه تصرف خواهان در ملک موضوع دعوا کافیست و نیازی به اثبات مالکیت خواهان نیست. اما در صورت شکایت از تصرف عدوانی کیفری، شاکی موظف است مالکیت خود نسبت به ملک مورد نظر را اثبات کند و صرف اثبات سابقه تصرف در ملک کافی نیست.

  • ارائه سند مالکیت از سوی خواهان دعوای تصرف چه تأثیری در فرایند رسیدگی به دعوا دارد؟

    ارائه سند رسمی مالکیت ملک از سوی خواهان دعوای تصرف عدوانی به خودی خود موجب اثبات سابقه تصرف خواهان در ملک شده و نیازی به ارائه دلیل جداگانه برای اثبات سابقه تصرف در ملک نیست.

  • مرجع صالح برای رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی کجاست؟

    در حال حاضر، رسیدگی به دعاوی تصرف عدوانی، اعم از حقوقی و کیفری، در دادگاه صلح محل وقوع ملک انجام می‌شود.

  • مجازات تصرف عدوانی کیفری چیست؟

    به موجب ماده 690 قانون تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده مرتکب تصرف عدوانی کیفری علاوه بر رفع تصرف از ملک به مجازات حبس از یک ماه تا یک سال محکوم خواهد شد.

نظرات کاربران

نام و نام خانوداگی
متن پیام

در حال بارگیری کپچا ...

رزرو مشاوره