استخراج غیرمجاز رمز ارز در ایران: بررسی دقیق قوانین و مجازات‌های جدید

با گسترش روزافزون فناوری‌های نوین، ارزهای دیجیتال به‌ویژه بیت‌کوین و اتریوم به عنوان یکی از پدیده‌های مهم اقتصادی و فناوری وارد عرصه مالی جهانی شده‌اند. استخراج ارزهای دیجیتال یا ماینینگ، به فرآیندی گفته می‌شود که طی آن تراکنش‌های ارزهای دیجیتال تأیید و به بلاک‌چین اضافه می‌شوند. این فرآیند نیازمند تجهیزات قدرتمند محاسباتی و مصرف بالای انرژی است. در ایران، به دلیل هزینه‌های پایین انرژی، استخراج ارزهای دیجیتال جاذبه ویژه‌ای یافته است. با این حال، استخراج غیرمجاز این ارزها چالش‌های قانونی و اقتصادی فراوانی را به همراه داشته است. این مقاله به بررسی قوانین و مجازات‌های مرتبط با استخراج غیرمجاز ارزهای دیجیتال در ایران می‌پردازد.

استخراج رمز ارز چیست؟

استخراج رمز ارز (Cryptocurrency Mining)، فرایندی است که طی آن تراکنش‌های جدید رمز ارز تأیید می‌شوند و واحدهای جدید از این ارزها ایجاد می‌گردند. این فرآیند به وسیله محاسبات پیچیده ریاضی توسط رایانه‌ها انجام می‌شود و نقش مهمی در حفظ امنیت و صحت شبکه‌های بلاکچین ایفا می‌کند. به طور کلی استخراج رمز ارز شامل مراحل زیر است:

1 . تأیید تراکنش‌ها: تراکنش‌های جدید در شبکه توسط ماینرها تأیید می‌شوند. این تراکنش‌ها در بلاک‌ها قرار می‌گیرند و به بلاکچین افزوده می‌شوند.

2 . حل مسائل ریاضی: ماینرها باید مسائل ریاضی پیچیده‌ای را حل کنند که به فرآیند اثبات کار (Proof of Work) معروف است. حل این مسائل نیاز به توان محاسباتی بالایی دارد.

3 . پاداش‌دهی: ماینرهایی که مسائل ریاضی را حل می‌کنند، به عنوان پاداش، واحدهای جدیدی از رمز ارز مربوطه را دریافت می‌کنند. این واحدها به عنوان پاداش استخراج به ماینرها اعطا می‌شوند.

4 . توزیع بلاک‌ها: پس از تأیید و حل مسئله، بلاک جدید به شبکه بلاکچین اضافه می‌شود و اطلاعات تراکنش‌ها به طور غیرقابل تغییر و دائمی ذخیره می‌شوند.

استخراج رمز ارزها، نیاز به سخت‌افزارهای قدرتمند و مصرف بالای انرژی دارد و اغلب به صورت صنعتی انجام می‌شود. برخی از رایج‌ترین رمز ارزهایی که استخراج می‌شوند شامل بیت‌کوین، اتریوم و لایت‌کوین هستند.

وضعیت حقوقی استخراج رمز ارز در ایران

در کشور ما، برای نخستین بار به موجب تصویب‌نامه هیأت وزیران در خصوص استفاده از رمز ارزها در سال 1398، استخراج رمز ارز قانونی محسوب شد. البته قانونی شدن این موضوع بدون قید و شرط نبوده و در این تصویب‌نامه فرایند استخراج ارز دیجیتال به موجب شرایطی خاص قانونی به شمار آمد. به موجب این تصویب‌نامه کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی می‌توانند پس از اخذ مجوز از وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) اقدام به تأسیس مزرعه‌های استخراج رمز ارز بنمایند. البته وزارت صمت می‌تواند صلاحیت صدور این مجوز را در مناطق آزاد تجاری_صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی به سازمان‌های مناطق مربوطه واگذار نماید.

این تصویب‌نامه تا سال 1401 در حال اجرا بود. تا اینکه در سال 1401 آیین نامه استخراج رمز دارایی‌ها به تصویب رسید و جایگزین تصویب‌نامه سال 1398 شد. این آیین نامه نیز مانند مصوبه سال 1398 هرگونه فعالیت مرتبط با استخراج رمز ارز از جمله واردات، تولید، فروش و تعمیرات تجهیزات مربوطه را منوط به دریافت مجوز از وزارت صمت و از طریق رویه قانونی تجاری و گمرکی نموده است. البته این آیین نامه، وزارت صمت یا سازمان مناطق آزاد تجاری_صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی را مکلف نموده است که جهت صدور مجوز استخراج رمز ارز، در خصوص متقاضیانی که برای استخراج نیازمند برق هستند، هماهنگی‌های لازم با وزارت نیرو و در خصوص متقاضیانی که برای استخراج نیازمند تأمین گاز یا سوخت‌های فسیلی هستند، هماهنگی‌های لازم را با وزارت نفت انجام دهد.

تأمین برق مورد نیاز برای استخراج رمز ارز  

تصویب‌نامه سال 1398 هیأت وزیران درخصوص استخراج رمز ارز تأمین برق مورد نیاز برای استخراج را تنها از دو راه دريافت انشعاب برق از شبكه سراسري و احداث نيروگاه جديد خارج از شبكه سراسري ممکن می‌دانست. اما پس از نسخ این تصویب‌نامه، ماده 7 آیین نامه استخراج رمز دارایی‌ها مصوب 1401 و اصلاحی 1402 شرایط تأمین برق مورد نیاز جهت استخراج رمز ارز را به شرح زیر تعیین نموده است:

«مراکز استخراج رمزدارایی مجازند برق مورد نیاز خود را با یک و یا ترکیبی از شیوه های زیر تأمین نمایند:

۱ـ احداث نیروگاه های تجدیدپذیر و یا خرید برق از نیروگاه های تجدیدپذیر جدیدالاحداث که از زمان ابلاغ این آیین­ نامه، مطابق مقررات مصوب وزارت نیرو به بهره برداری خواهند رسید.

 ۲ـ سرمایه گذاری در طرح های بهینه سازی مصرف انرژی و یا استفاده از گواهی صرفه جویی انرژی تخصیص یافته در چهارچوب دستورالعمل بازار بهینه سازی انرژی و محیط­زیست که توسط وزارت نیرو به تصویب می رسد.

 ۳ـ سرمایه گذاری در احداث و بهره برداری از نیروگاه حرارتی تولید برق با تأمین سوخت از محل گاز همراه (فلر).

 ۴ـ خريد برق از شبكه سراسري با دريافت انشعاب برق به جز در زمان محدوديت شبكه برق و سوخت. در اين روش بهاي هر كيلو وات‌ ‌‌ساعت برق مصرفي پس از اعمال عوارض برق و ماليات بر ارزش ‌افزوده، معادل قيمت متوسط ريالي صادراتي برق بر اساس نرخ ارز حواله مركز مبادله ارز و طلاي ايران با كسر تخفيفات زير تعيين مي ‌گردد:

 الف ـ تخفیف ولتاژ اتصال به شبکه برق در جهت گسترش مراکز استخراج بزرگ مقیاس براساس دستورالعمل وزارت نیرو و حداکثر به میزان بیست درصد (۲۰%) قیمت متوسط ریالی صادراتی برق.

 ب ـ تخفیف مربوط به انجام تعهد ارزی براساس این آیین­نامه حداکثر به میزان ده درصد (10%).

تبصره۱ـ تخفیفات فوق بر روی قبوض صادره برق پس از اعلام تأیید برگشت ارز توسط بانک مرکزی به وزارت نیرو اعمال می گردد.

 تبصره۲ـ بهاي هر كيلو وات ‌ساعت برق مصرفي، بر اساس متوسط قيمت برق صادراتي و متوسط نرخ ارز اين بند به صورت سه ماهه توسط وزارت نيرو به روزرساني و اعلام مي‌گردد (شرکت توانیر نرخ ریالی بهای هر کیلووات ساعت برق مصرفی برای استخراج رمز دارایی در بازه زمانی سه ماهه 28 اردیبهشت تا 28 مرداد سال 1403 را ٢٨ هزار و ٣٢٠ ریال به ازای هر کیلووات ساعت اعلام نموده است).

 ۵ ـ احداث نيروگاه حرارتي خارج از شبكه سراسري كه تعرفه سوخت آن به ترتيب زير تعيين مي‌ شود:
تعرفه انرژي = (تعرفه گاز طبيعي / تعرفه سوخت مايع)
الف – تعرفه گاز طبيعي: نرخي كه پس از اعمال عوارض گازرساني و ماليات بر ارزش‌افزوده، معادل نرخ متوسط ريالي ماهانه صادراتي هر متر مكعب گاز طبيعي با لحاظ نرخ ارز حواله مركز مبادله ارز و طلاي ايران باشد.
ب – تعرفه سوخت مايع: نرخي كه پس از اعمال عوارض و ماليات بر ارزش ‌افزوده، معادل نرخ متوسط ماهانه هر ليتر سوخت مايع تحويل روي كشتي (فوب) خليج فارس با لحاظ نرخ ارز حواله مركز مبادله ارز و طلاي ايران باشد.

 تبصره۱ـ نرخ فروش، مدت قرارداد برای سرمایه گذاری در شیرین سازی گاز همراه (فلر) و همچنین هزینه ها و شرایط عبور (ترانزیت) و تحویل گاز شیرین از طریق شبکه سراسری برای استفاده در صنعت استخراج رمزدارایی، بدون تبعیض با سایر مصارف مشابه می باشد.

 تبصره۲ـ وزارت صمت موظف است با همكاري بانك مركزي نسبت به فراهم نمودن زيرساخت‌ هاي لازم جهت ثبت و بهره ‌مندي از رمزدارايي ‌هاي دست اول استخراج ‌شده در داخل كشور به منظور واردات در سامانه مربوط اقدام نمايد كه در اين ارتباط، متعاقباً بانك مركزي مكلف است ظرف سه ماه از تاريخ ابلاغ اين آيين ‌نامه و پس از فراهم شدن زيرساخت‌ هاي مزبور، نسبت به تدوين و ابلاغ دستورالعمل‌ هاي به ‌كارگيري رمزدارايي دست اول توليدشده در داخل كشور به منظور واردات در چارچوب مقررات و دستورالعمل‌ هاي رفع تعهدات ارزي بانك مركزي اقدام نمايد.

 تبصره۳ـ میزان تعهد ارزی سالانه مراکز استخراج رمزدارایی برای استفاده از تخفیف مذکور، بر مبنای متغیرهای تغییرات سالانه توان پردازشی در جهان، متوسط سالانه فناوری پردازشی جهانی (متوسط توان مورد نیاز به ازای هر واحد پردازش) و میانگین سالانه نرخ رمزدارایی مربوط و فروش ریالی در قالب بسترهای معاملاتی مجاز داخلی به صورت سالانه توسط وزارتخانه های امور اقتصادی و دارایی و صمت تهیه و به بانک مرکزی اعلام می گردد.»

وضعیت حقوقی خرید و فروش و نگهداری دستگاه‌های ماینر در ایران

فرایند استخراج ارز دیجیتال مستلزم بهره‌برداری از دستگاه ماینر است. همانطور که از سال 1398 استخراج ارز دیجیتال تحت شرایطی خاص قانونی به شمار آمده است، خرید و فروش و نگهداری دستگاه‌های ماینر نیز با رعایت برخی قیود و شرایط قانونی محسوب شده است.

امروزه واردات دستگاه‌های ماینر به داخل کشور مجاز بوده و تعرفه گمرکی آن نیز تعیین شده است. اما ترخیص این دستگاه‌ها از گمرک نیازمند پرداخت تعرفه مشخص و اخذ مجوزهای لازم از وزارت صمت می‌باشد. نکته قابل توجه در این است که اگر افرادی پیش از سال 1398 دستگاه‌های استخراج را وارد کشور نموده و یا پس از این تاریخ به صورت غیرقانونی اقدام به ورود این دستگاه‌ها به کشور نموده باشند، می‌توانند با ثبت دستگاه‌های خود در سامانه جامع تجارت، اقدام به اخذ شناسه یکتا و کد رهگیری از وزارت صمت نمایند. با اخذ این مجوزها، فعالیت دستگاه ماینر، صرف نظر از نحوه ورود آن به کشور، مجاز به شمار خواهد آمد.

در نتیجه، بایستی گفت که خرید و فروش و نگهداری دستگاه‌های استخراج ارز دیجیتال، در صورت اخذ شناسه یکتا و کد رهگیری از وزارت صمت قانونی محسوب می‌شود. دارا بودن این مجوزها در زمان انتقال مالکیت دستگاه‌های ماینر نیز الزامی است.

استخراج غیرمجاز رمز ارز چیست؟

رعایت شرایط و ضوابط بیان شده در خصوص تأسیس و فعالیت مزرعه‌های استخراج رمز ارز و همچنین شرایط و ضوابط نگهداری و خرید و فروش دستگاه‌های ماینر از سوی فعالان این حوزه الزامی است. بیان این شرایط و ضوابط از سوی قانونگذار بدین معناست که هرکس بدون رعایت این شرایط اقدام به فعالیت در این حوزه نماید، مرتکب استخراج غیرمجاز رمز ارز شده است.

ضروری است که فعالان حوزه ارز دیجیتال جهت تأسیس مزرعه‌های استخراج رمز ارز از راه قانونی و با اخذ مجوزهای لازم از سوی وزارت صمت و همچنین تأمین برق مورد نیاز برای استخراج به صورت قانونی اقدام نمایند. در غیر این صورت، شخص متخلف مرتکب استخراج غیرمجاز رمز ارز شده و این تخلف مجازات سنگینی به دنبال خواهد داشت. شایان ذکر است که نگهداری دستگاه‌های ماینر بدون اخذ مجوز از وزارت صمت، حتی در حالت خاموش و عدم استفاده از دستگاه جرم بوده و کشف این موضوع مجازات سنگینی برای شخص متخلف به دنبال خواهد داشت.

_{هک و نفوذ به استخرهای استخراج ارز دیجیتال از دیگر چالش‌های مربوط به حوزه استخراج رمز ارز است. به منظور کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص می‌توانید مقاله «هک و نفوذ به استخرهای استخراج (Mining Pools) ارزهای دیجیتال: تحلیل حقوقی و چالش‌های قانونی در ایران» را مطالعه نمایید.}

مجازات استخراج غیرمجاز رمز ارز

کشف مزرعه‌های غیرقانونی استخراج رمز ارز، مجازات‌های مالی سنگینی را برای متخلفین به دنبال خواهد داشت. چرا که فرایند استخراج غیرمجاز رمز ارز مستلزم تأمین برق مصرفی آن می‌باشد. از طرف دیگر، تأسیس یک مزرعه استخراج رمز ارز به صورت غیرمجاز بدین معناست که برق مصرفی آن نیز به صورت غیرقانونی تأمین شده است. این مسئله مانند قاچاق انرژی و سوخت بر تولید انرژی و بالا رفتن نرخ تورم در کشور تأثیر بسیاری خواهد داشت . در نتیجه، پس از کشف جرم استخراج غیر مجاز رمز ارز، مرتکب جرم به پرداخت جریمه تا صد برابر تعرفه برق مصرفی خواهد شد. مبلغ این جریمه از زمانی که مشخص شود شخص به صورت غیرقانونی از برق مصرفی استفاده کرده تا زمان کشف جرم محاسبه خواهد شد.

علاوه بر این، کشف مزرعه غیرقانونی استخراج رمز ارز نشان‌دهنده ارتکاب عناوین مجرمانه دیگری است که مجازات هر یک به شرح زیر تعیین خواهد شد:

الف) استفاده غیرمجاز از انشعاب برق:

فعالیت دستگاه‌های ماینر بدون اخذ مجوز از وزارت صمت مستلزم استفاده غیرمجاز از انشعاب برق خواهد بود. مرتکبین این جرم وفق ماده 1 قانون مجازات استفاده کنندگان غیرمجاز از آب، برق، تلفن، فاضلاب و گاز مصوب 1396 به مجازات زیر محکوم خواهند شد:

«الف ـ درخصوص مصارف خانگی به جزای نقدی درجه شش موضوع ماده (۱۹) قانون مجازات اسلامی مصوب 1/2/1392 و در مصارف غیرخانگی به یک تا دوبرابر بهای خدمات مصرفی

ب ـ در صورت تکرار حسب مورد به حداکثر جریمه مقرر در بند (الف) و قطع انشعاب به مدت سه ماه تا شش ماه»

ب) تخریب وسایل و تأسیسات مورد استفاده عمومی برق:

استخراج غیرمجاز رمز ارز و استفاده غیرمجاز از انشعاب برق می‌تواند به وسایل و تأسیسات شبکه برق عمومی خسارات بسیاری وارد کرده و موجب تخریب آن‌ها شود. ماده 687 قانون مجازات اسلامی به طور کلی تخریب و ورود خسارت به اموالی که مورد استفاده عموم هستند، از جمله تأسیسات شبکه برق عمومی، را جرم‌انگاری نموده است. ارتکاب چنین جرمی بدون قصد اخلال در نظم و امنیت عمومی مجازات سه تا ده سال حبس را به دنبال خواهد داشت. چنانچه مرتکب قصد اخلال در نظم و امنیت عمومی را داشته باشد، محارب شناخته شده و به مجازات محاربه محکوم خواهد شد.

ج) قاچاق، حمل و نگهداری دستگاه‌های استخراج رمز ارز:

دستگاه‌های استخراج رمز ارز به عنوان کالاهای مجاز مشروط شناخته می‌شوند و واردات، حمل و نگهداری آن‌ها تنها در صورت رعایت شرایط قانونی مقرر مجاز خواهد بود. با توجه به اینکه تأسیس مزرعه غیرقانونی استخراج رمز ارز مستلزم قاچاق دستگاه‌های ماینر است، با کشف این موضوع، مرتکب به مجازات قاچاق کالاهای مجاز مشروط نیز محکوم خواهد شد. مجازات این جرم، طبق ماده 18 قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، علاوه بر ضبط کالا، جزای نقدی از یک تا سه برابر ارزش کالا می‌باشد.

د) تهدید علیه بهداشت عمومی یا محیط زیست:

فرایند استخراج غیرمجاز رمز ارز می‌تواند نوعی تهدید علیه بهداشت عمومی یا محیط زیست نیز محسوب شود. ماده 688 قانون مجازات اسلامی به جرم‌انگاری این موضوع پرداخته و مصادیق آن را به صورت تمثیلی بیان نموده است. تشخیص اینکه استخراج غیرمجاز رمز ارز تهدید علیه بهداشت عمومی یا محیط زیست بوده است یا خیر، به عهده کارشناسان سازمان محیط زیست و وزارت بهداشت می‌باشد. در صورت تأیید این مسئله توسط کارشناسان، مرتکب به مجازات حبس تا یک سال طبق ماده 688 قانون مجازات اسلامی محکوم خواهد شد.

ثبت گزارش استخراج غیرمجاز رمز ارز

استخراج غیرمجاز رمز ارز از جمله جرایمی است که همه شهروندان جامعه قربانی آن خواهند بود. چرا که افراد سودجو با استفاده از برق عمومی اقدام به استخراج غیرمجاز رمز ارز می‌نمایند و از این طریق، از یارانه متعلق به عموم جامعه سوء استفاده کرده، به تجهیزات صنعت برق خسارات بسیاری وارد نموده و حتی می‌تواند موجب افزایش خاموشی‌های فراگیر شود.

با توجه به ویژگی‌های منحصر به فرد جرم استخراج غیرمجاز رمز ارز، شرکت توانیر تدابیری اندیشیده است تا کلیه شهروندان بتوانند با مراجعه به سایت توانیر گزارش استخراج غیرمجاز رمز ارز و محل آن را به ثبت برسانند. با ثبت این گزارش‌ها، اداره توانیر بررسی‌های لازم را انجام داده و با همکاری پلیس امنیت اقتصادی به کشف این موضوع خواهد پرداخت. در صورت صحت داشتن این گزارش‌ها و ضبط دستگاه‌های ماینر، شخص گزارش‌دهنده مبلغ 10 میلیون ریال پاداش دریافت خواهد نمود.

کلام پایانی

تأسیس مزرعه استخراج ارز دیجیتال و فعالیت در این حوزه در ایران نیازمند اخذ مجوزهای لازم از سوی وزارت صمت می‌باشد. به موجب آیین نامه استخراج رمز دارایی‌ها مصوب سال 1401 ،فعالیت در حوزه استخراج ارز دیجیتال تنها با رعایت شرایط قانونی مقرر مبنی بر لزوم اخذ مجوزهای لازم قانونی به شمار می‌آید. در غیر این صورت، هرگونه فعالیت مبنی بر استخراج ارز دیجیتال، حتی صرف نگهداری دستگاه‌های ماینر تخلف محسوب شده و شخص متخلف مرتکب جرم استخراج غیرمجاز رمز ارز شده است. کشف این جرم مجازات مالی سنگینی را برای مرتکبین به دنبال خواهد داشت.

اگر  این مقاله‌ ما برای شما مفید بوده و به دنبال راهنمایی بیشتری هستید، تیم متخصص “وکیل سوال” با مدیریت خانم ام  البنین تنکابنی رضایی آماده است تا شما را در تمامی مسائل حقوقی همراهی کند. سوالات و مشکلات حقوقی خود را با ما در میان بگذارید و از دانش و تجربه وکلای ما بهره‌مند شوید.

برای رزرو مشاوره، می‌توانید به سادگی از فرم تماس موجود در سایت استفاده کنید یا با شماره‌های تماس ما ارتباط برقرار کنید. ما در کوتاه‌ترین زمان ممکن پاسخگوی شما خواهیم بود و بهترین راه‌حل‌ها را ارائه می‌دهیم.

همین حالا اقدام کنید و از خدمات حقوقی ما بهره‌مند شوید.

وکیل سوال – همراه شما در مسیر عدالت